دیده بان حقوق حیوانات: به مناسبت جشن بهمنگان و روز ملی حمایت از حیوانات، دکتر شاهین سپنتا در گفتگویی اختصاصی با دیده بان حقوق حیوانات به تشریح دلایل نامگذاری جشن بهمنگان به عنوان روز ملی حمایت از حیوانات پرداخت. شاهین سپنتا ایران پژوه، موسس و عضو انجمن حمایت از حیوانات اصفهان است و برای نخستین بار پیشنهاد نامگذاری جشن بهمنگان به عنوان روز ملی حمایت از حیوانات از جانب وی مطرح شد.

– لطفن در خصوص پیشینه تاریخی این روز توضیحاتی بفرمائید؟

جشن بهمنگان یکی از جشن های کهن ایرانیان است که قرن‌هاست به فرخندگی هم نامی روز بهمن ( دومین روز ) از ماه بهمن برپا می شود و چون در بن مایه های فرهنگمان خویشکاری فروزه پاک و جاوید بهمن در جهان مادی، نگهداری و پرورش جانوران است در این جشن بیش از هر جشن و  آیین دیگری به رعایت حقوق حیوانات و  پرهیز از خوردن گوشت آن ها توجه می شود.

– پیشنهاد نامگذاری این روز به نام روز ملی حمایت از حیوانات نخستین بار کی و چگونه مطرح شد؟

انجمن حمایت از حیوانات جشن بهمنگان را به عنوان روز حمایت از حیوانات برگزید و به پیشنهاد این انجمن از سال ۱۳۷۹ خورشیدی روز حمایت از حیوانات از سوی دوستداران محیط زیست و تنوع زیستی و سازمان های مردم نهاد گرامی داشته می شود.

ما برای انتخاب چنین روزی، نگاه ویژه‌ای داشتیم به تاریخ و فرهنگ ایران. طبق بررسی‌هایی که شد؛ متوجه شدیم جشنی در ایران باستان متداول بوده به نام «جشن بهمن‌گان»؛ که این جشن در روز بهمن یا دومین روز از بهمن‌ماه برگزار می‌شده است.

این جشن بهمن‌گان جشن بزرگی بوده که به بزر‌گ‌داشت مَنش و اندیشه‌ی نیک اختصاص داشته است. یکی از جلوه‌های این اندیشه و منش نیک، پاسداری از هستی و همه‌ی موجودات هستی می‌باشد.

در چنین روزی ایرانیان به حقوق همه‌ی زیست‌مندان به‌ویژه جانوارن توجه‌ی ویژه می‌کردند. لباس‌های سفید می‌پوشیدند. غذاهای گیاهی استفاده می‌کردند. آش بهمن‌گان می‌پختند. به کوه و در و دشت می‌رفتند. سعی می‌کردند از ریختن خون حیوانات بی‌گناه پرهیز کنند.

همه‌ی این جلوه‌های زیبا باعث شد ما یک نگاه خاصی به جشن بهمن‌گان داشته باشیم و پیش‌نهاد کنیم که اگر می‌خواهیم روزی‌ را به‌عنوان حمایت از حیوانات برگزینیم، این روز مناسب خواهد بود.

همان‌‌طور که اشاره کردم، روز بهمن دومین روز از ماه بهمن است. اما هم‌وطنان زرتشتی ما در بیست و ششم ماه خورشیدی، مطابق با تقویم فعلی، جشن بهمن‌ماه را برگزار می‌کنند. چون بر اساس تقویمی که آن‌ها استفاده می‌کنند روز بهمن در ماه بهمن با ۲۶ دی‌ماه برابر است.

– چرا خروس سفید به عنوان نماد این روز برگزیده شده؟

در حقیقت این نماد زیبا را نیاکان هوشمند ما که استاد برگزیدن نمادهای زیبا بودند هزاران سال پیش برگزیدند و ما تلاش کردیم آن را یادآوری کنیم. خروس در فرهنگ ایران کهن پرنده ای ارجمند و گرامی بود و از چنان جایگاهی برخوردار بود که یونانیان باستان آن را با نام « پرنده ایران » می شناختند.

ایرانیان، خوردن گوشت خروس را نیز ناروا می شمردند چون در آیین مهر خروس سپید « پیک  مهر » است که در برخی نگاره های مهری در اروپا آن را در کنار « کوت » مشعل دار می بینیم و پیروان آیین مهر، به هنگام « خروس خوان ِ » سحرگاهان که خروس بانگ بر می آورد، “تن شویی” می نمودند و نیایش بامدادی می خواندند و این گونه روز خود را آغاز می کردند و به کار می پر داختند.

خروس در اوستا همکار و « پیک سروش » است. نام این پرنده زیبا در اوستا ” پَرودَرش” است که به معنی ” پیش بین ” است چون باور داشتند که خروس نخستین پرتوهای خورشید را در بامداد می بیند و با خروش بامدادی خود  برای  مردمان “بیدارباش”  سر می دهد و برای همین “خروش” معروف اوست که در زبان فارسی با صفت ” خروس” شناخته می شود.

– با توجه به پژوهش هایی که در این مورد داشته اید آیا روزهای دیگری با موضوع حیوانات و توجه به حقوق آنها وجود دارد؟

بر اساس سنتی کهن، ایرانیان باستان ۴ روز از هر ماه یعنی روزهای دوم (بهمن) و دوازدهم (ماه) و چهاردهم (گوش) و بیست و یکم (رام) از کشتن حیوانات و خوردن گوشت آنان پرهیز می‌کردند که به این روزها «نَبُر» می‌گفتند. دکتر تاجبخش روز گوش از مهرماه  (۱۴ مهرماه) را به عنوان روز دامپزشکی برگزیده است. اما معتبرترین جشن ایران باستان که در آن توجهی خاص به فلسفه حمایت از حیوانات می شود، روز بهمن از ماه بهمن یا جشن بهمن‌گان است.

– در این سالها چه تلاشی برای ماندگار شدن و فراگیری این روز در بین افراد جامعه صورت گرفته است؟

در این سال‌ها اول تلاش شد که در مورد ویژگی‌های جشن بهمن‌گان بیشتر برای مردم توضیح داده شود و بن‌مایه‌های تاریخی و فرهنگی آن بازگو شود. همچنین به خاطر اینکه پیشنهاد شده بود که جشن روز حمایت از حیوانات هم همراه با جشن بهمن‌گان برگزار شود، دوستداران محیط زیست و حیوانات در پارک‌های عمومی، فضای سبز و جاهایی که مردم حضور داشتند به آموزش‌های چهره به چهره پرداختند و سعی کردند که اهمیت این جشن تاریخی را برای مردم بازگو کنند. در مورد گونه‌های مختلف جانوری که در معرض خطر انقراض هستند صحبت کنند و به طور کلی مسایل مربوط به محیط زیست و حیات وحش را بررسی کنند، ضمن اینکه تلاششان این بود که این برنامه‌ها شاد باشد و جلوه‌های دل‌انگیزی در آن رعایت بشود و البته به پذیرایی ساده و همراه با گیاهان پرداختند .

– در حال حاضر دو دیدگاه عمده بین دوستداران حیوانات در خصوص حیوانات وجود دارد. بخشی از دوستداران حیوانات فقط طرفدار حقوق حیوانات (Animal Rights)  و عده ای دیگر معتقدند در حال حاضر باید در زمینه رفاه حیوانات (Animal Welfare) فعالیت کرد و سپس به حقوق حیوانات پرداخت. رفتار ایرانیان باستان با حیوانات در کدام یک از این دیدگاهها دسته بندی می شود؟

حقوق حیوانات و رفاه حیوانات دو اصطلاح عصر جدید هستند و به تعریف و مفهوم امروزی در دوران باستان به کار نمی رفته اند. اما با بررسی  متون کهن ایرانی در می یابیم که از دیدگاه ایرانیان باستان رعایت حقوق حیوانات از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. به سخن دیگر زندگی حیوانات دارای ارزش است که باید مورد توجه، دوستی و حمایت انسان ها قرار گیرد. . اما نکته در اینجاست که در گذر زمان دامنه حقوق متصور برای حیوانات  متغییر بوده است و نگاه متفاوتی به آن وجود داشته است. اما با یک  ارزیابی کلی، توجه به حقوق حیوانات در ایران باستان روندی رو به رشد داشته است و مواردی که مشمول این حقوق می شده اند ، همپایه حقوق بشر، رشد داشته است.

– با توجه به اینکه این روز (روز ملی حمایت از حیوانات) با استفاده از سابقه تاریخی نامگذاری شده است آیا اصولن جشن های کهن ایرانی قابلیت تطبیق با زمان حال را دارد؟ چگونه می توان چنین مراسمی را بیش از پیش وارد زندگی روزانه ایرانیان کرد؟

جشن های ایرانی چون فراتر از زمان و مکان از فلسفه ای انسانی و فراگیر برخوردارند در همه جا و در همه زمان ها پیام زیبا و ژرفشان برای همه قابل درک است . این باعث می شود که ما از انتخاب مناسبت های ساختگی و سلیقه ای برای پرداختن به این مساله  بی نیاز باشیم. تنها کاری که باید انجام دهیم تا این روز در خاطره‌ مردم و گاهشمار زیست‌محیطی دوستداران محیط زیست ثبت شود، این است که ارزش‌های فرهنگی و پیام نهفته در این جشن کهن را به آگاهی مردم و به ویژه جوانان برسانیم. خوشبختانه در سال‌های اخیر مردم توجه بیشتری به جشن های ایرانی دارند و جشن بهمن گان نیز بیشتر شناخته شده است اما نیازمند توجه بیشتر است.