نویسنده: ???????

دیده بان حقوق حیوانات/ زهره کریم زاده: شوکای خجالتی شاید هراسان، بزرگترین دشمن خود را انسان می داند و گاه با تیرهایی که از روی طمع شکار می شود پژواک خطر انقراضش در طبیعت سرسبز اورامانات منعکس می شود.

به گزارش خبرنگار ایرنا مرکز کرمانشاه، دیار سرسبز زاگرس در ماه های اخیر برخی از معضلات زیست محیطی را به چشم دیده و گاه با خشک شدن چشمه ها و سراب های کهن و هزارساله رو به رو شده و گاه شعله های حریق را در دل جنگل های بلوط خود لمس کرده است.
برای بازگشت آب به سراب های تشنه استان کرمانشاه و یا دورشدن حریق از جنگل های سرسبزمان نشست ها برگزار شد، نامه نگاری ها انجام شد و حتی پای این معضلات به گروه های مجازی باز شد.
حال که وجود این معضلات زیست محیطی همچنان باقی مانده و هرازچندگاهی در گوشه ای از این استان خود را نشان داده و ردپایی برجای می گذارد زنگ خطری دیگر به گوش می رسد و این بار انقراض شوکا تهدیدی است که اذهان بیدار را به سمت خود جلب کرده است.
شوکا گوزنی زیبا و در نوع خود منحصر به فرد است که طبیعت رویایی اورامانات را برای ماندن و زیستن انتخاب کرده است و آنقدر خجالتی یا ترسان است که به هنگام دیدن یک غریبه در زیستگاهش سعی می کند خود را در پشت صخره و یا در میان علفزارهای رقصان اورامانات پنهان کند.
به جرات می توان گفت که ایران از داشتن این گوزن زیبا محروم مانده و بنابرگفته برخی از فعالان محیط زیست گونه هایی از آن در مناطق شمالی ایران همانند گرگان و مازندران دیده شده که با این حال، طبیعت اورامانات که همان منطقه حفاظت شده و شکارممنوع بوزین و مره خیل پاوه است زیستگاه اصلی این حیوان است.
شوکا که در زبان محلی به ‘فیله گیجه’ معروف است با داشتن بدنی خوش تراش و ظریف و با پوزه ای پهن و کشیده پس از یک سال از تولدش از داشتن شاخ های در پشت گوش های کشیده خود بهره مند می شود که شاید همین شاخ ها ویژگی منحصر به فرد این نوع از گوزن باشد.
این حیوان علفخوار اگر از دست شکارچیان متخلف هم جان سالم به در ببرد به سختی می تواند خود را از طعمه حیواناتی گوشتخوار نجات دهد و اکنون تنها کم تر از 40 راس از این گوزن مینیاتوری در زیستگاه اصلیش باقی مانده است.
بنابرگفته اهالی منطقه بوزین و مره خیل پاوه، در ماه های گذشته نوعی پلنگ در این منطقه دیده شده که ناشناخته است و شوکا در زنجیره غذایی این حیوان نادر قرار دارد و هر زمان که صدای افتادن بدن نحیف شوکا در طبیعت اورامانات بپیچد اکوسیستم منطقه تحت تاثیرات خاصی قرار خواهد گرفت.
در صورتی که شوکا منقرض شود چرخه غذایی این پلنگ نادر هم برهم خواهد خورد و موجب می شود که این پلنگ برای نجات خود از دیگر حیوانات تغذیه کند.
به دلیل اهمیت حفظ این حیوان، در روزهای اخیر از تندیس طرح شوکا به عنوان نماد زیست محیطی ورزش و جوانان استان کرمانشاه با حضور معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی وزیر ورزش و جوانان رونمایی شد.
برای نجات شوکا که نماد زیست محیطی و در واقع اعتبار استان کرمانشاه و کشور است باید کارهایی بهتربا درنظرگرفتن اعتباراتی ویژه انجام داد و نیروهایی بیشتر به عنوان محیط بان در زیستگاه اصلیش مستقر کرد.
ایجاد منطقه ای پرورشی برای ازدیاد این نوع گوزن و یا ایجاد سایت پرورش شوکا در منطقه راهکاری منطقی برای حفظ این علفخوار است و باید با معرفی ویژگی های منحصر به فرد این حیوان، افکارعمومی را به حفظ این گونه بی نظیر ترغیب کرد.
منطقه حفاظت شده بوزین و مره خیل پاوه با وسعتی بالغ بر 23 هزار هکتار یکی از مناطق بکر جنگلی کشور است که با جنگلهای متراکم، طبیعی و چشمه سارهای فراوان پناهگاهی امن برای گونه های گیاهی و جانوری است.

دیده بان حقوق حیوانات: مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تاکید بر ضرورت حضور پنج کشور حاشیه خزر (ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان) در حفظ گونه در معرض انقراض فک خزری، گفت: حفظ این گونه یک کار منطقه‌ای است و احتیاج به تصمیمات و اقدامات مشترک این کشورها دارد.

داوود میرشکار در گفت‌وگو با خبرنگار «محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با اشاره به اینکه آمار مربوط به فک خزری برای چند سال پیش است و در حال حاضر اطلاعات دقیقی از تعداد این گونه در حال انقراض نداریم، گفت: آمار 100 هزار تایی فک خزری برای سال‌های گذشته است و به طور قطع با توجه به تهدیداتی که این گونه را در معرض خطر قرار می‌دهد این رقم ثابت نمانده است. برای پایش و سرشماری آن نیز باید پنج کشور حاشیه خزر به طور مشترک اقدام به این کار کنند.

روال مشخصی برای پایش فک خزری وجود ندارد
وی با تاکید بر اینکه تعداد فک خزری در جزیره‌های خالی از سکنه بیشتر است، اظهار کرد: از آنجا که زاد و ولد فک‌ها بر روی یخ‌ها انجام می‌شود فصل زمستان فصل خوبی برای سرشماری این گونه است. اما در حال حاضر روال مشخصی برای پایش این موجودات وجود ندارد. باید با همکاری همه‌جانبه بین سازمان محیط زیست، دانشگاهیان و سازمان‌های مردم‌نهاد تخصیص بودجه‌های لازم و تامین نیروی انسانی پایش موجودات به صورت مستمر صورت گیرد.

عوامل تهدیدکننده گونه‌های دریای خزر
میرشکار با بیان اینکه تهدیداتی کل گونه‌های زیستی دریای خزر را در معرض خطر قرار می‌دهد، گفت: آلودگی‌های میکروبی ناشی از پساب‌های صنعتی، فاضلاب‌های خانگی، سموم کشاورزی، تخریب سواحل، آلودگی‌های نفتی ناشی از فعالیت‌های کشورهای شمال دریای خزر از جمله خطرات ناشی از فعالیت‌های انسانی هستند که همه گونه‌های این دریا از جمله فک خزری را در معرض خطر جدی قرار داده است.

وی با اشاره به شناسایی 110 هزار قلاده فک بالغ و نابالغ در دریای خزر در سال‌های 78، 79 گفت: در فروردین ماه 79 و 80، 109 بچه فک به واسطه وجود نوعی ویروس متعلق به سگ‌سانان که با حمله گرگ‌ها و روباه‌ها در سواحل یخ زده شمال شرقی خزر ایجاد شد، از بین رفتند.

کاهش 90 درصدی فک خزری در قرن گذشته
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه فصل زندگی این گونه در ایران در زمستان و پاییز است و در قرن پیش با کاهش 90 درصدی فک خزری مواجه شدیم، گفت: یکی از تهدیدات اصلی این گونه صیادان هستند زیرا بسیاری از این فک‌ها در تور صیادان می‌افتند و توسط آن‌ها کشته می‌شوند؛ یا به علت گیر کردن در تورهای انتظاری در سواحل دریای خزر خفه می‌شوند و از بین می‌روند.

وی در ادامه با اشاره به اقداماتی که در سواحل دریای خزر به ویژه در استان گلستان برای حفاظت فک خزری صورت می‌گیرد، گفت: کارگاه آموزشی در سطح مدارس و ادارات در این استان داشتیم تا همه شهروندان به ویژه صیادان نسبت به اهمیت موضوع آگاه شوند. برای صیادانی هم که فک‌های خزری جراحت دیده را به مرکز درمانی واقع در این استان برای مداوا تحویل می‌دهند، هدیه‌ای به مبلغ 100 هزار تومان تحویل داده می‌شود.

آلودگی نفتی و شکار ، تهدیدات منطقه‌ایی فک خزری
میرشکار همچنین در مورد آلودگی‌های نفتی ناشی از اقدامات کشورهای همسایه، اظهار کرد: این مسئله در قالب کنوانسیون تهران در حال پیگیری است؛ کشورهای همسایه حاشیه خزر باید از تکنولوژی‌های نو برای استخراج و اکتشاف نفت استفاده کنند زیرا علت عمده ورود این آلودگی‌های نفتی به دریای خزر استفاده از روش‌های قدیمی برای استخراج است.

وی با اشاره به اینکه شکار فک خزری در کشورهای شمال و شمال شرقی دریای خزر اتفاق می‌افتد، گفت: علاوه بر آلودگی نفتی، شکار فک خزری نیز جزو تهدیدات منطقه‌ای محسوب می‌شود. برخی افراد در این کشورها به منظور بهره‌برداری اقتصادی به شکار این گونه می‌پردازند. این معضل هم در کنوانسیون تهران مطرح و بررسی می‌شود.

حذف مجوز ورود سموم کشاورزی ارگانوکلره
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه در مورد آلودگی ناشی از سموم کشاورزی در دریای خزر، گفت: بحث ورود سموم کشاورزی به خزر از طریق جهاد کشاورزی پیگیری می‌شود، سازمان حفاظت محیط زیست سال‌هاست که مجوز ورود سموم ارگانوکلره را حذف کرده و از سموم ارگانوفسفره با ماندگاری پایین در طبیعت استفاده می‌کند، زیرا سموم ارگانوکلره در طبیعت ماندگاری بیشتری دارند و در انسان،‌ حیوانات و محصولات کشاورزی تاثیرات منفی می‌گذارند، بنابراین بیش از پنج سال است که سازمان حافظت محیط زیست از ورود این سموم جلوگیری می‌کند.

کمبود سکونتگاه امن برای فک خزری
وی در ادامه افزود: برای استراحت فک خزری سواحل امن و کم تردد مناسب است و از آنجا که ساخت سازه‌ها و به تبع آن تردد در سواحل افزایش یافته، مکان امن برای این گونه از بین رفته است و در حال حاضر سواحلی با این ویژگی بسیار کم یافت می‌شوند؛ منطقه میانکاله استان گلستان به علت تردد محدودتر و شرایط امن‌تر تا حدی برای استراحت این گونه مناسب است.

کارخانه‌داران باید دغدغه محیط زیست را داشته باشند
میرشکار با اشاره به آلودگی میکروبی ناشی از ورود فاضلاب‌های صنایع به دریای خزر، گفت: ادارات کل استان‌ها سعی می‌کنند جلوی ایجاد و انتقال آلودگی به طور مستقیم به دریای خزر را بگیرند. در حال حاضر تعدادی از صنایع تصفیه‌خانه دارند، تعدادی هم ندارند و تصفیه‌خانه برخی صنایع هم کارآمد نیست. رییس کارخانه‌ها و مردم محلی باید دغدغه‌یی مشابه دغدغه سازمان محیط زیست داشته باشند زیرا وقتی یک واحد صنعتی که به خاطر نبود تصفیه‌خانه و ورود پساب به دریای خزر تعطیل می‌شود، در اثر فشار افرادی که بیکار می‌مانند باز می‌شود به همین دلیل این یک اقدام مقطعی می‌شود که در دراز مدت تاثیری نخواهد داشت.

ضرورت همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه استفاده از تکنولوژی‌های نوین
وی با بیان اینکه در بحث تولید تصفیه‌خانه‌ها به تکنولوژی‌های نو احتیاج داریم، گفت: باید برخی کارخانه‌ها در استان‌ها سیستم‌های تولید خود را تغییر دهند تا آلودگی کمتری تولید کنند و از موادی استفاده کنند که تخریب کمتری برای محیط داشته باشد و امکان بازیافت و بازگشت آن به چرخه مواد وجود داشته باشد. برخی از این تکنولوژی‌ها در کشور وجود دارد و تکنولوژی‌های وارداتی نیز باید در کشور مورد استفاده قرار گیرد. وزارت صنعت، معدن و تجارت باید با هماهنگی سازمان محیط زیست این موارد را حل و فصل کند و سعی کند کارخانه‌هایی در حال تاسیس، ایزوهای محیط زیستی لازم را رعایت کنند و باید به لحاظ تامین بودجه مورد حمایت دولتی قرار گیرند.

دریای سیاه وارد کننده موجود شانه‌دار ژله‌ایی به دریای خزر
مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد موجودات شانه‌دار ژله‌ای موجود در دریای خزر که حیات فک خزری را تحت تاثیر قرار می‌دهد، گفت: این گونه از دریای سیاه به واسطه آب توازن کشتی‌ها وارد دریای خزر شده است. کشتی‌ها در جایی که بارشان را تخلیه می‌کنند به جای بار مخازن خود آب دریا را وارد می‌کنند و در هنگام رسیدن به مقصد این آب را خالی می‌کنند تا بتوانند دوباره بارگیری کنند این آب توازن کشتی باعث انتقال این گونه مهاجم به دریای خزر شده است.

موسسه تحقیقات علوم شیلاتی بانی حذف گونه مهاجم به دریای خزر
وی در ادامه افزود: این گونه مهاجم فیتوپلانگتون‌ها و تخم ماهی‌ها را مصرف می‌کند و باعث آسیب به منابع تغذیه‌یی فک خزری می‌شود. در حال حاضر برای از بین بردن این گونه‌ خطرناک بودجه‌ایی در اختیار موسسه تحقیقات علوم شیلاتی قرار گرفته است. این مرکز تحقیقاتی طی سفرهایی که به کشورهای حواشی دریای سیاه داشت، برای حذف این گونه با استفاده از تجربیات و روش‌های اجرا شده در این کشورها اقدام کرد، که به علت شرایط متفاوت اکولوژیکی دریای خزر موفقیت‌آمیز نبود.

حفظ فک خزری اقدامی فراملی است
میرشکار با اشاره به نبود امکانات و تجهیزات و منابع مالی کافی برای حفاظت از این گونه‌های در معرض انقراض، گفت: حفظ فک خزری یک کار منطقه‌ای است که با حضور هر پنج کشور باید انجام شود و اگر توسعه‌ای در این کشورها صورت می‌گیرد باید توسعه پایدار و با در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی و حفظ منابع طبیعی برای آیندگان است.