مهر نوشت: گوزن زرد ایرانی که بعد از 60 سال با همت کارشناسان محیط زیست خارجی و ایرانی احیا شده و به زادگاه همیشگی اش زاگرس برگشته، همچنان با مشکل زیستگاههای تخریب شده و هراس از شکار بی رویه مواجه است.
به گزارش خبرنگار مهر دامنه های پر بلوط رشته کوه زاگرس که زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی است و در 60 سال گذشته سایه بلوط زارش را از سر این گونه منحصر بفرد کم کرده بود با تداوم پروژه انتقال گوزنها از دشت ناز سازی و اشک ارومیه به زیستگاههایی در زاگرس امید احیای زیستگاه های زاگرسی را زنده کرده است.
گوزن زرد ایرانی (Dama mesopotamica) پستانداری از خانواده گوزنها است که به باور کارشناسان وقت در دهه سی خورشیدی نسلش در ایران منقرض شده بود ولی در سال ۱۹۵۰میلادی گله‌ای از آنها در نزدیکی منطقه دز و کرخه از سوی متخصصان خارجی در خوزستان مشاهده شد.
یک متخصص حیات وحش که در سالهای دهه 50 ماموریت انتقال و حفاظت پروژه گوزنهای زرد ایرانی را بر عهده داشت به خبرنگار مهر گفت: گوزن زرد گونه ای منحصربفرد در دنیا است و از نادرترین گونه های گوزن محسوب می شود که هنوز هم نیازمند توجه ویژه است.
هوشنگ ضیایی با اشاره به نقش برجسته های گوزن زرد ایرانی در عمارتهای باستانی طاق بستان به پیشینه و تاریخ کهن این گونه جانوری در فرهنگ ایران زمین اشاره کرد و افزود: به دلیل شکار بی رویه و تخریب زیستگاهها، گوزن در مناطق زاگرس نشین از خوزستان تا مناطق غرب و جنوب غرب کشور از بین رفت.
به عقیده وی، در سالهای دهه 30 تصور همگان بر این بود که این گونه دیگر برای همیشه از بین رفته است اما خوشبختانه تعدادی از آنها زنده و در مناطقی در خوزستان پراکنده بودند.
وی به انواع گوزنهای ساکن ایران اشاره کرد و اظهار داشت: سه گوزن در ایران زندگی می کنند که گوزن زرد بومی و دارای ارزشهای زیستی نسبتا متفاوتی است. “مرال” گونه ای گوزن جنگلی است که بالای 250 کیلو گرم وزن دارد و “شوکا” گونه ای گوزن ظریف است که 20 کیلو گرم وزن دارد و در مناطق جنگلی شمال و ارسباران و بخشهایی از کردستان ایران پراکندگی دارند.
این متخصص محیط زیست با تاکید بر حساسیت مجامع بین المللی برای احیای گوزن زرد ایرانی در سالهای گذشته گفت: زمانی که خبر منقرض نشدن گوزن زرد از سوی سازمانهای جهانی حفاطت از محیط زیست و حیات وحش تائید شد، تلاشهای بسیاری برای احیای نسل در معرض خطر گوزن زرد صورت گرفت.
با این حال بسیاری از متخصصان و علاقمندان به حیات وحش، تلاشها برای جلوگیری از انقراض این گونه زیبا و باشکوه در ایران از سوی گروههای مختلف ایرانی و خارجی را یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای نجات جانوران در قرن بیستم می نامند که کمتر در مجامع بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است.
هوشنگ ضیایی به سابقه تلاشها برای نجات گوزن زرد ایرانی از سوی متخصصان و علاقمندان خارجی اشاره کرد و ادامه داد: رئیس کمپانی اپل – خودروساز مشهور آلمانی- که باغ وحش خصوصی در فرانکفورت داشت در همان سالهای دهه سی با همکاری اعراب بومی ساکن خوزستان دو نوزاد گوزن را از این زیستگاه تخریب شده به آلمان برد.
گونه های منتقل شده به آلمان در باغ وحش خصوصی اپل پرورش یافته و تعداد آنها افزایش یافت اما به گفته ضیایی با مرگ گوزن نر منتقل شده به آلمان، آنها درخواست گوزن دیگری کردند و با قیمتی که در آن سال برای یک گوزن پرداختند(صد هزار دلار) متخصصان ایرانی فهمیدند گوزن زرد تا چه اندازه دارای ارزش حفاظت است.
این کارشناس حیات وحش اظهار داشت: در سال 52 مسئول محیط زیست خوزستان بودم و از همان زمان پیگیر وضعیت گوزنها شدم. بعد از مرگ گوزن نر، یک گوزن دیگر به آلمان منتقل شد و طی یک توافق 80 گوزن در سالهای بعد به ایران برگشتند.
وی ادامه داد: 6 راس گوزن زرد در همان سالها دوباره از کرانه های دز و در زیستگاه قدیمی آنها زنده گیری شد کاری که بسیار موفق بود چرا که سالها بعد دیگر حتی یک گوزن در کرخه و دز مشاهده نشد. این تعداد گوزن به دشت ناز ساری منتقل شد و با بازگشت گوزنهای دیگر از آلمان پروژه احیا موفقیت آمیزتر شد.
مشاور ارشد رئیس سازمان محیط زیست در حوزه حیات وحش گفت: در سال 56 سه راس گوزن به جزیره اشک ارومیه انتقال یافت و این انتقال در زیستگاههای مختلف کشور ادامه یافت و با افزایش تعداد آنها از خطر انقراض نجات یافتند. با این حال تعدادی از آنها در سالهای قبل به دلیل نبود گردنبندهای رد یاب حتی گم شدند.
انتقال گوزنها از دشت ناز ساری و اشک ارومیه به مناطقی در کرمانشاه، ایلام، کهگیلیویه و بویراحمد، فارس، جزیره کیش، خوزستان و دیگر مناطق ادامه یافت.
با این حال در حین انتقال 6 راس گوزن زرد ایرانی از دشت ناز ساری به منطقه حفاظت شده دنا در یاسوج در سال 86 حادثه ای دلخراش رخ داد و مرحوم هرمز اسدی متخصص برجسته کشور و عباسپور رئیس منطقه حفاظت شده دنا در حین انتقال گوزنها به دره ای در سمیرم – نزدیکی شهر اصفهان- سقوط کرده و کشته شدند، با این حال پروژه انتقال گوزنها به زیستگاههای اصلی خود متوقف هنوز هم نشده است.
مدیر کل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار مهر گفت: پروژه انتقال گوزنهای زرد ایرانی از منطقه دشت ناز ساری به مناطق زاگرس در چندین مرحله انجام شد که اکنون 16 گوزن در منطقه دنا در کهگیلیویه و بویراحمد زندگی می کنند.
حسین محمدی افزود: گاهی اختلال در ترکیب جنسیتی گونه ها باعث بروز مشکلاتی می شود که با رصد مناسب زیستگاه های گوزن زرد این مسئله به خوبی مدیریت می شود. در منطقه حفاظت شده دنا تعداد گوزنهای نز زیاد تر از ماده است که این موضوع مورد توجه کارشناسان پروژه است.
وی به پیشنهاد استان لرستان برای انتقال گوزن زرد به این منطقه اشاره کرد و گفت: هنوز پاسخی به درخواست استانهای دیگر داده نشده است ولی چون منطقه زاگرس زیستگاه اصلی و خواستگاه نهایی گوزن زرد ایرانی است این درخواستها بررسی و جهت انتقال، اقدام می شود.
وی تاکید کرد: باید به دنبال احیای زیستگاههای از دست رفته باشیم و با انتخاب زیستگاههای مناسب گونه های در معرض خطر را از مرگ همیشگی نجات دهیم.
گوزن زرد ایرانی گونه ای شبگرد است و در طول روز به استراحت می‌پردازد. در تابستان به واسطه پوشش خالخالی استتار می کند. در زمستان پوشش او تیره تر می‌شود. گوزن زرد ایرانی نر مثل بیشتر گوزنها دارای شاخهای بزرگ استخوانی بوده که به طور سالیانه رشد می‌کند و می‌افتد.
گوزن ماده شاخ ندارد و جثه اش نیز از گوزن نر کوچک تر است. شاخهای گوزن نر در اواخر زمستان می‌افتد و در اوایل بهار با زیاد شدن منابع تغذیه شروع به رشد مجدد می‌کند. در این فصل گوزن با ریزش مو نیز مواجه می‌شود. شاخ گوزن نر هر سال نسبت به سال قبل کمی بلندتر و زیباتر می‌شود. گوزن نر از این شاخها علاوه بر دفاع به عنوان وسیله‌ای برای قدرت نمایی در فصل جفت‌گیری استفاده می‌کند.
متخصصان محیط زیست معتقدند؛ با کنترل شکار بی رویه و کم کردن عوامل تهدید زیستگاهی در دامنه های زاگرس می توان رویای خرامیدن گوزنهای زرد در سایه سار جنگلهای بلوط را بار دیگر به نظاره نشست و علاوه بر افتخار حفظ تنوع زیستی محیط زیست ایران سرمایه ها برای جذب گردشگر علاقمند به گونه های نادر حیات وحش در ایران را افزایش داد.
