دیده بان حقوق حیوانات: حکایت «شیب دراز» و لاک پشت های پوزه عقابی ماجرای جالبی از دایه های دلسوزتر از مادر است، اینجا مادر لاک پشت ها تنها چند ساعت مهمان تخم هایش است و بعد نگهداری را به «ناتوران خمیس» می سپارد.
به گزارش خبرنگار مهر، روستای شیب دراز همه ساله در فصل بهار میزبان لاک پشت هایی است که برای زادآوری به این روستا می آیند، چند ساعتی میهمان مردم جزیره هستند، تخم های خود را به دست مردم می سپارند و دوباره به دریا بر می گردند. مردم نیز با همت بلند خود حدود ۲ ماه از این تخم ها نگهداری کرده و سپس بچه لاک پشت های متولد شده را به دل آب می سپارند.
شیب دراز نام روستایی در ۵۰ کیلومتری جنوب جزیره قشم است، این روستا در ساحل روبروی جزیره هنگام قرار دارد.کار حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی جزیره قشم در زمان تخم گذاری و به دنیا امدن توسط گروهی از جوانان بومی روستای شیب دراز انجام می شود که نام خود را به زبان محلی «ناتوران خمیس» یعنی «محافظان لاک پشت» گذاشته انداگرچه ساحل قشم در بخش جنوبی جزیره بیشتر صخره ای است اما پس از چند کیلومتر، سواحل ماسه ای کوچک و بزرگی به طول چند متر تا چند کیلومتر وجود دارد. بافت، رنگ و جنس ماسه های ساحلی شیب دراز با ماسه سواحل دیگر قشم تفاوت دارد. شاید به دلیل این است که لاک پشت های پوزه عقابی منحصرا در آنجا تخم گذاشته و به سواحل دیگر نمی روند.
مردم روستای شیب دراز جزیره قشم با همت بلند خود نه تنها به لاک پشت ها آسیبی نمی رسانند بلکه سالهاست با همکاری نهادهای ذیربط پروژه حفاظت از این گونه جانوری در حال انقراض را نیز آغاز کرده و به صورت شبانه روزی به نگهداری و محافظت از جاندارانی می پردازند که حدود ۴ ماه از سال میهمان آنها هستند.با توجه به اینکه تخم گذاری لاک پشت ها از غروب آفتاب آغاز شده و تا طلوع خورشید ادامه می یابد و بچه لاک پشت ها نیز در نیمه شب متولد می شوند حفاظت از لاک پشت ها نیازمند ماه ها بیداری شبانه است.
میلاد زینلی یکی از جوانان قشمی دوست دار حیات وحش دریایی خلیج فارس به شمار می رود که هشت سال است سرپرستی سایت حفاظتی این روستا در مشهورترین ساحل تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی ایران را برعهده دارد.
این سایت از اوایل دهه ۸۰ به همت بزرگ مرد حیات وحش و محیط زیست ایران « مهندس بیژن فرهنگ دره شوری» با حمایت سازمان های بین المللی زیر مجموعه سازمان ملل ایجاد شده است.
سرپرست گروه «ناتوران خمیس» در خصوص فعالیتهای حفاظتی لاک پشت ها در جزیره شیب دراز اظهار کرد: لاک پشت های پوزه عقابی همه ساله از اسفندماه تا اواخر اردیبهشت برای تخم گذاری به ساحل شیب دراز می آیند و بچه لاک پشت ها از اوایل خرداد تا اواسط تیرماه سر از تخم بیرون می آورند.
وی با اشاره به اینکه سالهاست دیگر مردم روستا از تخم لاک پشت برای مصرف غذایی و دارویی استفاده نمی کنند خاطرنشان کرد: در حال حاضر سگ های ولگرد و روباه که جمعیت زیادی هم در جزیره دارند اصلی ترین دشمنان لاک پشت به حساب می ایند و تخم ها را تا دانه آخر می خورند به همین دلیل جمع آوری تخم ها و دفن مجدد آنها در محلی تحت کنترل و قابل حفاظت تنها راه حل موجود است.
روستای شیب دراز که قبل از اجرای طرح حفاظت از لاک پشت ها روستایی ناشناخته بود به واسطه این پروژه معروف و به یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری جزیره تبدیل شدمیلاد زینلی ادامه داد: روستای شیب دراز که قبل از اجرای طرح حفاظت از لاک پشت ها روستایی ناشناخته بود به واسطه این پروژه معروف و به یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری جزیره تبدیل شد.
وی با بیان اینکه همدلی مردم در حفاظت از لاک پشت ها تاثیرات خوبی در زندگی آنها داشته بیان کرد: حضور گردشگران باعث ظهور مشاغل جدیدی در روستا شد و فروش صنایع دستی، اجاره خانه های اقامتی و گشت دریایی قایق ها باعث رونق روستا شده است.
ساخت اسکله و صیادی لجام گسیخته زندگی لاک پشت ها را تهدید می کند
از سال ۱۳۸۱ که با همکاری سازمان منطقه آزاد قشم سایت حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی آغاز شده تاکنون این سایت با همکاری مردم بومی روستا فعال بوده و هر ساله تمامی فعالیت های کمی و کیفی و وضعیت زاد و ولد لاک پشت ها به شکل علمی مورد بررسی قرار می گیرد. رئیس اداره محیط زیست منطقه آزاد قشم با اشاره به اینکه فعالیتهای زیست محیطی هم همانند هرنوع فعالیت دیگری نیازمند معمار است، بیان کرد: سنگ بنای حفاظت از لاک پشت های پوزه عقابی جزیره قشم در سال ۱۳۸۱ توسط مهندس دره شوری آغاز شد و فعالیتهای فعلی نیز ادامه همان مسیر است.
وی با بیان اینکه مفهوم محیط زیست در بین مردم به درستی جا نیفتاده است ادامه داد: اغلب مردم فکر می کنند محیط زیست منحصر به مکانهای حفاظت شده یا مکانهای در معرض خطر است در صورتیکه محیط زیست یعنی تمام محیط پیرامون ما و هرجایی که زندگی می کنیم.
سید محمد داخته خاطرنشان کرد: طی سالهای اخیر دو اتفاق مهم چرخه زندگی لاک پشت ها در شیب دراز را تحت تاثیر قرار می دهد که باید برای کم کردن اثرات تخریبی آن چاره اندیشی شود.
طی سالهای اخیر دو اتفاق ساخت اسکله و صیادی لجام گسیخته چرخه زندگی لاک پشت ها در شیب دراز را تحت تاثیر قرار داده که باید برای کم کردن اثرات تخریبی آن چاره اندیشی شودوی نخستین آسیب را ساخت اسکله روستای شیب دراز دانست و گفت: اگر اسکله با مطالعات بیشتری ساخته می شد اثرات تخریبی کمتری داشت حتی می توان به جای ساخت اسکله های متعدد در نقاط مختلف جزیره، یک اسکله مجهز برای استفاده تمامی ساکنین قشم ساخت.
رئیس اداره محیط زیست منطقه آزاد قشم افزود: صیادی لجام گسیخته عامل دیگری است که اکوسیستم منطقه را تهدید می کند چون در هنگام صید هم حجم زیادی از غذای دلفین ها صید شده و هم لاک پشت های زیادی در تور خفه می شوند.
وی بیشترین آسیب را مربوط به صیادی با تور دانست و گفت: صیادان منطقه دیرستان، هنگام و شیب دراز تعامل بیشتری دارند و بیشتر آنها در حوزه گردشگری، صید با قلاب و گرگور فعالیت می کنند اما صیادانی که از سایر نقاط به آنجا می آیند آسیب زیادی به محیط زیست وارد می کنند.
داخته در پایان خاطرنشان کرد: اصلی ترین دلیل حفاظت از گونه های درحال انقراض حفظ این گونه های خاص برای نسل های آینده است چون ممکن است این جانداران فواید خاصی داشته باشند که در آینده محققان به آن پی ببرند.
فعالیت های علمی-آموزشی نقش زیادی در آگاهی بخشی به مردم جزیره دارد
تعدادی از راهنمایان بومگردی (اکوتورلیدر) و دوست داران طبیعت نیز به سرپرستی «رابعه و کسری انصاری نسب» طی پروژه ای اکوتوریستی از ابتدای بهار سال ۹۴ به آموزش جامعه محلی به ویژه کودکان و جوانان روستای شیب دراز همت گماشته اند.
مدیرموسسه سبز کاناز درباره فعالیتهای حفاظتی و آموزشی در روستا اظهار کرد: این موسسه در راستای حمایت از حفاظت لاک پشتهای پوزه عقابی توسط جامعه محلی، کارگاه های آموزشی، عملی و ترویجی را طی دو ماه در شیب دراز برگزار کرده است.
وی ادامه داد: با وجود اینکه از اوایل دهه ۸۰ پروژه های حفاظتی در روستا انجام می شود اما امسال این طرح با کمی تغییر نسبت به گذشته و با رویکرد علمی و کارگاهی با مشارکت فعالین زیست محیطی و همچنین گروه بیشتری از بومیان جزیره برگزار شده است.
رابعه انصاری نسب با اشاره به اینکه ذینفع شدن جامعه محلی یکی از اهداف برگزاری این کارگاه ها است خاطرنشان کرد: معرفی جاذبه های زیست محیطی و گردشگری روستا نیز در دستور کار قرار گرفته و ساکنین جزیره می توانند بیشترین نقش را در حفاظت از لاک پشت ها ایفا کنند.
هر کودک یک دیده بان است
در کنار فعالیتهای آموزشی برای ساکنین روستا آموزش دانش آموزان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر در سالهای اولیه نوجوانی آنها با اهمیت حفاظت از محیط زیست آشنا شوند نه تنها آن را تخریب نمی کنند بلکه در آینده خود به حامیان جدی طبیعت تبدیل می شوند. به همین منظور برنامه های ویژه ای با همکاری سازمان منطقه آزاد قشم برای دانش آموزان شیب دراز تدارک دیده شده است.
کسری انصاری نسب فعال زیست محیطی در این خصوص اظهار کرد: در خلال برگزاری پروژه حفاظت، به مناسبت روز زمین پاک برنامه هایی با حضور دانش آموزان روستای شیب دراز برگزار شد.
وی افزود: دانش آموزان در این روز ساحل را پاکسازی کرده و در مسابقات بومی و محلی شرکت کردند همچنین در مسابقه پرواز بادبادک های دست ساز با یکدیگر به رقابت پرداختند.این فعال زیست محیطی خاطر نشان کرد: با برگزاری این برنامه ها در ساحل،دانش آموزان بیش از گذشته اهمیت این نعمت خدادادی را درک کرده و در راستای حفظ آن تلاش می کنند.وی با اشاره به برگزاری روز بدون پلاستیک در شیب دراز با کمک مغازه داران و تنها نانوایی روستا نیز اظهار کرد: ۶۴ دانش آموز روستای شیب دراز پیمانی را با هدف کاهش مصرف پلاستیک در حمایت از لاک پشت های پوزه عقابی امضا کردند.
انصاری نسب در ادامه بیان کرد: با توجه به اثرات مخرب پلاستیک بر محیط زیست و به طبع آن بر لاک پشتهای جزیره مسابقه دوخت ساکهای مخصوص خرید از وسایل بازیافتی بین دانش آموزان برگزار شده و در پایان از سازنده خلاقانه ترین ساک با رعایت اصول زیست محیطی تقدیر شد.
لاک پشت پوزه عقابی یکی از پنج گونه لاک پشت دریایی در معرض خطر انقراض ایران است که تمام عمر خود را در دریا به سر می برند و تنها لاک پشت های ماده در آغاز بهار برای تخم گذاری به ساحل می آیند، چند ساعت از عمر خود را در ساحل سپری کرده و دوباره به دریا بر می گردند.
اصلی ترین عامل تهدید کننده زندگی این گونه لاک پشت در سطح جهان تجارت لاک آنهاست که از آن برای ساخت اقلام نفیس استفاده می شود. اما خوشبختانه لاک پشت پوزه عقابی خلیج فارس و دریای عمان از این قاعده مشتثنی است و به دلیل نوع فرهنگ مردم منطقه لاک پشت نه به عنوان غذا صید می گردد و نه از لاک آن استفاده تجاری می گردد.
در این مناطق فعالیتهای انسانی بیشترین خطر را متوجه این گونه لاک پشت ها نموده است. افزایش ساخت و سازهادر حریم ساحل و صیادی لجام گسیخته در دریا باعث ضده که هم جمعیت لاک پشت های بالغ مورد خطر قرار بگیرد و هم تخم ها و بچه لاک پشت ها از بین رفته و به مرحله بلوغ و زادآوری نرسند.
از این رو آموزش جامعه محلی و تامین زیستگاهی امن برای لاک پشت مادر و فرزندانش از مرحله تخم گذاری تا تولد لاک پشتان بیشترین اهمیت را جزیره قشم دارد و پس از آن نیز کنترل روش های صید و صیادی می تواند به حفاظت از این گونه در حال انقراض کمک کند.
گزارش و عکس: امیرحسین حیدری
در پاییز سال ۱۳۹۰ گروه خورشید سیاه تشکیل شد و به عنوان “اولین و تنها گروه حامی محیط زیست” با آهنگ هایی درزمینهی مشکلات محیط زیستی و خشونت علیه حیوانات و همچنین مشکلات اجتماعی آثار خود را به جامعه معرفی کرد. اولین آلبوم این گروه، «خرس سیاه بلوچی» نام داشت و چنان که از نامش هم برمیآید مربوط به خرس در حال انقراضی است که در منطقه بلوچستان زیست میکند.
