دیده بان حقوق حیوانات: مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی گفت: آبگذرهایی مانند تونل و زیرگذر برای عبور آب در جاده ها احداث می شود که می توان با کمی تغییر در آن برای عبور حیات وحش نیز بهره برد.
به گزارش ایرنا، مرتضی اسلامی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی اظهار کرد: حوادث جاده ای سالانه تلفات زیادی را متوجه حیات وحش کشور می کند که در برخی وارد غیر قابل جبران است.
وی تاکید کرد: در حیات وحش و زیستگاه ها نباید جاده احداث شود اما اگر بنا به هر دلیلی چنین اتفاقی افتاد باید شرایط به گونه ای باشد که تهدیدی برای حیات وحش نباشد، برای این منظور در کشورهای پیشرفته تدابیر متعددی برای کاهش تلفات جاده ای اتخاذ می کنند که امکان اجرای برخی از آنها در کشور ما هم وجود دارد.
وی ادامه داد: یکی از این راه ها استفاده از آبگذرها است که به صورت تونل در جاده ها احداث می شود، با کمی تغییر و سازکار کردن آنها با محیط زیست و شرایط حیات وحش می توان از آن به عنوان گذرگاه و کریدور حیات وحش استفاده کرد.
اسلامی افزود: برای این منظور می توان قبل از احداث جاده با وزارت راه و یا پیمانکار وارد مذاکره شد تا آبگذر با دو هدف عبور آب و حیات وحش احداث شود.
وی با بیان اینکه برای ایمن سازی جاده ها راه حل های متعددی وجود دارد که باید بنا به شرایط جاده اعمال شود گفت: ایجاد محدودیت سرعت حداقل در نقاط حادثه خیز، احداث روگذر، فنس کشی و نصب تابلو برخی از این راه حل ها است.
مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی افزود: در برخی کشورها از جمله کانادا در برخی از نقاطی که محل عبور و مرور حیات وحش است سنسورهایی نصب می کنند که در زمان عبور حیوانات چراغ ان روشن و آژیر به صدا در می آید که در این زمان خودروهای عبوری متوجه حضور حیات وحش در جاده می شوند و تا زمان عبور از جاده متوقف می شوند.
وی گفت: در کشور ما انجام برخی کارها مانند فنس کشی و یا احداث زیرگذر امکان پذیر است تا شاهد کاهش تلفات جاده ای حیات وحش باشیم.
اسلامی افزود: بر اساس گزارش های سازمان حفاظت محیط زیست در کشور ما درصد بالایی از تلفات وحوش مربوط به تلفات جاده ای است، بر این اساس آمارها نشان می دهد حدود 70 درصد تلفات گوشتخواران در بین سال های 86 تا 93 مربوط به تلفات جاده ای بوده است.
وی گفت: همچنین 27 درصد تلفات پلنگ ایرانی هم در همین بازه زمانی در جاده ها اتفاق افتاده که 83 درصد آن فقط مربوط به جاده پارک ملی گلستان است.
اسلامی با بیان اینکه آمار تلفات جاده ای یوزپلنگ ایرانی تکان دهنده است افزود: بر اساس آمار انجمن یوزپلنگ ایرانی طی دهه هشتاد 40 درصد تلفات یوزپلنگ ایرانی مربوط به حوادث جاده ها بوده و اکنون در کمتر از یک هفته دو یوزپلنگ ماده دیگر در تصادفات جاده ای تلف شده اند.
وی ادامه داد: با توجه به سهم بالای تلفات جاده ای در کشتار حیات وحش و آسیب جدی به گونه های در خطر انقراض از جمله پلنگ ایرانی و یوزپلنگ آسیایی، به پیشنهاد انجمن یوزپلنگ ایرانی و با حضور سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، پلیس راهنمایی و رانندگی، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و تشکل دیده بان حقوق حیوانات کارگروه کنترل اثرات سوء جاده ها ایجاد شد و تاکنون دو جلسه کرده است.
وی تاکید کرد: در دنیا راهکارهای زیادی برای کنترل اثرات جاده ها بر محیط زیست و حیات وحش مطالعه و اجرا شده است که در ایران نیز قابل انجام است اما اجرای آن ها به همکاری منسجم بین دستگاهی نیاز دارد، از این رو این کارگروه با هدف ایجاد تعامل مناسب بین دستگاه های ذیربط به منظور کنترل اثرات سو جاده ها تشکیل شده است.
وی گفت: تاکنون دراین کارگروه تصمیماتی اتخاذ شد که داشتن نماینده ادارات کل حفاظت محیط زیست استان ها در شورای ایمنی و ترافیک، معرفی نقاط حادثه خیز حیات وحش به شورا، برنامه ریزی برای ایمن سازی نقاط حادثه خیز، استانداردهای لازم برای ایمن سازی جاده ها برای حیات وحش برخی از این تصمیم ها است.
دیده بان حقوق حیوانات/محمدعلی الله قلی*: چندی پیش خبری از جانب آقای دکتر فاضل منتشر شد که در آن تاكيد شده بود که «زنده گيري پلنگ ها از طبيعت ایران برای طرح احیای پلنگ در روسیه امكان پذير نيست» (سبزپرس، کد خبر : 90121053) و اینکه «كارشناسان هر دو كشور و همچنين كارشناسان IUCN مي بايست نظرات كارشناسي ارائه کنند و هيچ اقدامي بدون تائيد كارشناسي صورت نمی گيرد.»
با وجود مخالفت های مستقیم و غیر مستقیم کارشناسان با ارسال پلنگ های وحشی به روسیه و دریافت ببرهای باغ وحشی از این کشور، سازمان حفاظت محیط زیست ایران همچنان اصرار در احیای نسل پلنگ در روسیه از طریق پلنگ های زادآور و زنده گیری شده از طبیعت ایران دارد.
پلنگ ایرانی در روسیه
گفتگوها با دکتر «اورس برایتن موزر»، رئیس کارگروه تخصصی گربه سانان IUCN بیانگر آن است که نه برای احیا ببر در ایران به ببرهای وحشی احتیاج هست و نه برای احیای نسل پلنگ در روسیه به زنده گیری پلنگ از طبیعت ایران نیازی وجود دارد. بلکه تعداد زیادی پلنگ های ایرانی در باغ وحشهای اروپایی موجود است که روسیه می تواند از آنها برای پروژه احیای نسل پلنگ استفاده کند.
با در نظر گرفتن اینکه خروج بدون ارزیابی هر پلنگ، معادل شکارعمدی آن است و این واقعیت که شکار در سال های اخیر در سراسر کشور بیشتر دیده و گزارش می شود، زیستگاه های پلنگ در مقیاس وسیع در حال تخریب است. از طرف دیگر میزان طعمه های پلنگ نیز بسیار کاهش یافته است؛ با این وجود آیا از سازمان متولی حفظ حیات وحش انتظار می رود که به زنده گیری پلنگ در ایران برای احیا نسل آن در روسیه اقدام کند؟
سوال دیگر آنکه آیا بهتر نبود هزینه هنگفت طرح احیای ببر در ایران به بهبود وضعیت زیستگاه ها، استخدام تعداد بیشتری محیط بان به جای کاهش آنها و پرداخت خسارت به کسانی که دام خود را در درگیری با حیوانات وحشی از دست داده اند اختصاص یابد؟
تا چندی پیش سازمان حفاظت محیط زیست قوانین سختی برای هر گونه حضور و همکاری اتباع خارجی در مورد گونه های وحشی و طبیعت ایران داشت. چگونه شد که امروز برای احیای پلنگ در روسیه، پلنگ های ایرانی پیشکش می شوند؟
مطالعات انجام شده توسط کارشناسان بیانگر این رخداد است که عوامل مختلفی در رابطه با کاهش جمعیت پلنگ در ایران مورد تذکر و مطالعه هستند که تخریب زیستگاه، کم شدن طعمه های طبیعی، تصادف های جاده ای، شکار و استفاده از طعمه مسموم از جمله اصلی ترین آنها هستند.
از سال ۱۳۸۶ تاکنون، در بین مواردی که در بالا برشمرده شد، شکار سهم بالاتری نسبت به بقیه موارد در نقاط مختلف ایران را به خود اختصاص داده است. ارتباط هائی که زیر جمعیت های پلنگ در طبیعت ایران را به یکدیگر متصل می کند و در بیان علمی تر از آن به نام «کریدور» نام برده می شود، تنها نقطه امیدی است که آینده بقای پلنگ را از سایر گربه سانان بزرگ در خطر انقراض مانند ببر و یوزپلنگ، متمایز کند. از آنجا که تمرکز زیرجمعیت های پلنگ در ایران در مرکز و قسمت هایی از جنوب ایران بسیار پراکنده است، برداشت از این جمعیت ها به هر شکلی می تواند این ارتباطات ضعیف را به شدت دچار بحران کند. نتیجه آن به احتمال زیاد لکه ای شدن پراکندگی این زیرجمعیت ها خواهد بود که مستقیماً یادآور اتفاقی است که برای یوزپلنگ آسیایی نیز در گذشته رخ داده است و آن گونه را تا سر حد انقراض پیش برده است.
ملاقات ولادیمیر پوتین با پلنگ ایرانی در روسیه
در طرحی که به عنوان زنده گیری و ارسال چهار پلنگ برای احیای نسل این گربه سان در روسیه توسط سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است، هیچ یک از ملاحظاتی که باعث قطع نشدن این ارتباط بین پلنگ های ایران شود، در نظر گرفته نشده است و در این مورد هیچ یک از زیستگاه های پلنگ در ایران از این مساله مستثنی نیستند.
گذشته از این، قفس هائی که برای زنده گیری پلنگ ها مورد استفاده قرار می گیرند، کاملاً نامناسب و غیر قابل قبول برای این منظور هستند و نتیجه استفاده از این قفس ها چیزی جز شکسته شدن دندان های پلنگ به دام افتاده نخواهد بود. زیرا این احتمال وجود دارد که پلنگی که ناگهان خود را درحالتی آسیب پذیر و در خطر می یابد، بسیارعصبی شده و در این صورت قطعاً میله های قفس را گاز خواهد گرفت. ماده پلنگ جوانی که هم اکنون در پارک پردیسان نگهداری می شود، کلیه دندانهای نیش خود را به همین ترتیب از دست داده است.
این پلنگ جوان که مدتی پیش از استان گلستان به تهران منتقل شده بود به علت آسیبی که در نتیجه گرفتار شدن در تله پاگیر به دستش وارد شده بود، بعد از انجام معاینات تحت عمل جراحی قرار گرفت و دست خود را از دست داد؛ این در شرایطی بود که پیش از این اتفاق، به دلیل نگهداری در قفس نامناسب کلیه دندان های نیش خود را نیز شکسته بود ولی به گفته دکتر معالج، این دندان ها دندانهای شیری بوده اند و خوشبختانه دندان های اصلی جای این دندان های شکسته را خواهند گرفت. این ماده پلنگ، یکی از گزینه ها برای ارسال به روسیه است.
در صورت تن دادن مدیران محیط زیست مناطق مختلف به فراخوان زنده گیری پلنگ از طرف سازمان محیط زیست، تمامی اقدامات در انجام تله گذاری و زنده گیری پلنگ در مناطق تحت مدیریت این سازمان، بی شک بدون دخالت متخصصین و دامپزشک صورت خواهد پذیرفت و این مسئله برابر با تلفات احتمالی برای پلنگ هائی خواهد بود که به دام خواهند افتاد.
همچنین از این پس بیم آن می رود که هر پلنگی که دچار آسیب دیدگی هر چند جزیی شود، به بلایی بزرگتر گرفتار آید تا به روسیه فرستاده شود!
ملاقات ولادیمیر پوتین با پلنگ ایرانی در روسیه
اخیرا خبری مبنی بر ارسال اولین پلنگ توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس به تهران منتشر شده است، این اداره کل ادعا دارد که این پلنگ که جنسیت آن نیز هنوز اعلام نشده است، از باغ وحشی درهمین استان، به تهران منتقل می شود. اما شنیده ها از این اداره کل، حاکی از آن است که این پلنگ در پی مجوزی که بنا به درخواست این باغ وحش برای صید یک پلنگ در گذشته صادر شده بوده است، قبلاً از طبیعت زنده گیری شده است و اداره محیط زیست فارس نسبت به ارسال همین پلنگ به تهران اقدام کرده است؛ با این حال اداره کل محیط زیست فارس توضیحی در این مورد نداده است که بر اساس چه مستند قانونی، قبل از هر چیز اجازه زنده گیری این پلنگ به این باغ وحش داده شده است؟!
متاسفانه کم نیستند حیوانات و پرندگانی که در باغ وحش ها و باغ های پرندگان (ماننده باغ پرندگان اصفهان) به همین ترتیب توسط متخلفان به راحتی داد و ستد می شوند و هیچ ممانعت قانونی نیز در این زمینه و برای ضبط این حیوانات به عمل نمی آید که نتیجه آن بسیار تاسف بار و غیر قابل قبول است.
گزارش های مبهمی نیز مبنی بر وجود پلنگی در اسارت در استان مازندران انعکاس یافته که شایان توجه است.
فصلی که برای این زنده گیری تعین شده است (فصل زاد آوری پلنگ) به خودی خود بسیار قابل تامل است و صرفا نمایانگر شتابزدگی برای این زنده گیری ها و نبود پشتوانه علمی برای این اقدامات از طرف سازمان محیط زیست است. کما اینکه الویت روس ها نیز به دریافت پلنگ ماده است.
ملاقات ولادیمیر پوتین با پلنگ ایرانی در روسیه
در بسیاری از موارد، تصور بر این است که جمعیت پلنگ ها در مناطق مختلفی ماننده پارک های ملی «گلستان»، «خبر»، «تندوره» و… رقمی بین ۱۰ تا ۵۰ پلنگ است که این تصور را قوت می بخشد که برداشت یک پلنگ از این جمعیت لطمه ای به آن نخواهد زد؛ در صورتی که مطالعات انجام شده در مناطقی از ایران ثابت کرده است که بر خلاف این تصور، جمعیت در منطقه ای که قبلاً تصور می شد حدود ۵۰ پلنگ است، صرفاً هشت پلنگ بوده است. این تخمین جمعیت بر اساس عکس هائی که توسط دوربین های تله ای طی مدت زمان معین در فصول مختلف از پلنگ های این مناطق گرفته شده است و با مقایسه خال های این پلنگ ها با یکدیگر انجام پذیرفته است و از دقت بالائی برخوردار بوده است. چرا که الگو و آرایش خال های پوست پلنگ ها برای هر پلنگ منحصر به فرد هستند، دقیقا مانند شکل اثر انگشت در انسان.
با یک آمار سر انگشتی و ساده نیز می توان به تخمینی حدودی در مورد تعداد پلنگ های یک منطقه پی برد و آن هم این است که می توان بر اساس نیاز هر پلنگ به شکار، دست کم ۶۰ چهارپای وحشی بزرگ در هر سال و مقایسه با آن با حدود جمعیت چهارپایان هر منطقه، به رقم تخمینی پلنگ های آن منطقه پی برد. منطقه ای را در نظر بگیرید که مجموعاً یک هزار و 500 قوچ ومیش و کل و بز را در خود جای داده است و با تقسیم این تعداد بر عدد ۶۰، به عدد ۲۵ خواهیم رسید؛ در واقع این عدد نیز نمایانگر دارا بودن ظرفیت داشتن ۲۵ پلنگ در این منطقه نیست چرا که در این صورت باید کل جمعیت این وحوش طی یک سال توسط حیوان شکارگر شکار شوند. پس می توان حداکثر نصف این عدد (یعنی عدد 12) را تا حدودی برای داشتن ظرفیت این تعداد پلنگ درست تصور کرد؛ که البته مساحت منطقه، شرایط جغرافیایی، منابع آب و بسیاری موارد دیگر نیز در این تعداد تاثیر گذار هستند و ایجاد محدودیت خواهند کرد. پس هرگز نمی توان و نباید براساس حدسیات و احتمالات بی پایه اقدام به برآورد جمعیت پلنگ و هیچ گوشت خوار دیگری کرد.
به همین نسبت، مشاهده مداوم گوشت خواران، ماننده پلنگ نیز دلیل برافزایش جمعیت نیست و برعکس، کاملاً نمایانگر وخیم بودن شرایط زیستی حیوان (مانند کمبود طعمه) است. چرا که مشاهده مداوم، به دلیل نزدیک شدن حیوان به انسان و یا سکونتگاه هایی مانند روستاها و شهرها و مشاهده غیر معمول آن است که متاسفانه در سال های اخیر آمار این گونه مشاهده افزایش یافته و این مبنای خوب بودن و یا بد بودن وضعیت پلنگ ها و تخمین جمعیت آنها در برخی مناطق توسط مسئولان و ماموران قرار گرفته است. بارها در مناطق مختلف دیده شده به صرف دیده شدن پلنگ ها در طول سال در آن مناطق و حومه آنها، وضعیت این گونه توسط مسئولان سنجیده می شود که کاری اشتباه است.
با توجه به این شرایط و روندی که شاهده آن هستیم، آیا باز هم می توان توجیهی علمی و صحیح برای این طرح به بهانه احیای پلنگ در روسیه و معاوضه چهار پلنگ با ببرهائی که هرگز امکان معرفی آنها به طبیعت وجود نخواهد داشت قائل بود؟
* کارشناس حیات وحش و عضو هیات مدیره «کانون محیط بان»
