دیده بان حقوق حیوانات: به مناسبت جشن بهمنگان و روز ملی حمایت از حیوانات، دکتر شاهین سپنتا در گفتگویی اختصاصی با دیده بان حقوق حیوانات به تشریح دلایل نامگذاری جشن بهمنگان به عنوان روز ملی حمایت از حیوانات پرداخت. شاهین سپنتا ایران پژوه، موسس و عضو انجمن حمایت از حیوانات اصفهان است و برای نخستین بار پیشنهاد نامگذاری جشن بهمنگان به عنوان روز ملی حمایت از حیوانات از جانب وی مطرح شد.
– لطفن در خصوص پیشینه تاریخی این روز توضیحاتی بفرمائید؟
جشن بهمنگان يكي از جشن هاي كهن ايرانيان است كه قرن‌هاست به فرخندگی هم نامی روز بهمن ( دومین روز ) از ماه بهمن برپا می شود و چون در بن مایه های فرهنگمان خویشکاری فروزه پاک و جاوید بهمن در جهان مادی، نگهداری و پرورش جانوران است در این جشن بیش از هر جشن و آیین دیگری به رعایت حقوق حیوانات و پرهیز از خوردن گوشت آن ها توجه می شود.
– پیشنهاد نامگذاری این روز به نام روز ملی حمایت از حیوانات نخستین بار کی و چگونه مطرح شد؟
انجمن حمايت از حيوانات جشن بهمنگان را به عنوان روز حمایت از حیوانات برگزید و به پیشنهاد این انجمن از سال ۱۳۷۹ خورشیدی روز حمایت از حیوانات از سوی دوستداران محیط زیست و تنوع زیستی و سازمان های مردم نهاد گرامی داشته می شود.
ما برای انتخاب چنین روزی، نگاه ویژه‌ای داشتیم به تاریخ و فرهنگ ایران. طبق بررسی‌هایی که شد؛ متوجه شدیم جشنی در ایران باستان متداول بوده به نام «جشن بهمنگان»؛ که این جشن در روز بهمن یا دومین روز از بهمن‌ماه برگزار می‌شده است.
این جشن بهمنگان جشن بزرگی بوده که به بزر‌گ‌داشت مَنش و اندیشه‌ی نیک اختصاص داشته است. یکی از جلوه‌های این اندیشه و منش نیک، پاسداری از هستی و همه‌ی موجودات هستی می‌باشد.
در چنین روزی ایرانیان به حقوق همه‌ی زیست‌مندان به‌ویژه جانوارن توجه‌ی ویژه می‌کردند. لباس‌های سفید می‌پوشیدند. غذاهای گیاهی استفاده می‌کردند. آش بهمنگان می‌پختند. به کوه و در و دشت می‌رفتند. سعی می‌کردند از ریختن خون حیوانات بی‌گناه پرهیز کنند.
همه‌ی این جلوه‌های زیبا باعث شد ما یک نگاه خاصی به جشن بهمنگان داشته باشیم و پیشنهاد کنیم که اگر می‌خواهیم روزی را به‌عنوان حمایت از حیوانات برگزینیم، این روز مناسب خواهد بود.
همان‌‌طور که اشاره کردم، روز بهمن دومین روز از ماه بهمن است. اما هم‌وطنان زرتشتی ما در بیست و ششم ماه خورشیدی، مطابق با تقویم فعلی، جشن بهمن‌ماه را برگزار می‌کنند. چون بر اساس تقویمی که آنها استفاده می‌کنند روز بهمن در ماه بهمن با ۲۶ دی‌ماه برابر است.
– چرا خروس سفید به عنوان نماد این روز برگزیده شده؟
در حقیقت این نماد زیبا را نیاکان هوشمند ما که استاد برگزیدن نمادهای زیبا بودند هزاران سال پیش برگزیدند و ما تلاش کردیم آن را یادآوری کنیم. خروس در فرهنگ ایران کهن پرنده ای ارجمند و گرامی بود و از چنان جایگاهی برخوردار بود که یونانیان باستان آن را با نام « پرنده ایران » می شناختند.
ایرانیان، خوردن گوشت خروس را نیز ناروا می شمردند چون در آیین مهر خروس سپید « پیک مهر » است که در برخی نگاره های مهری در اروپا آن را در کنار « کوت » مشعل دار می بینیم و پیروان آیین مهر، به هنگام « خروس خوان ِ » سحرگاهان که خروس بانگ بر می آورد، “تن شویی” می نمودند و نیایش بامدادی می خواندند و این گونه روز خود را آغاز می کردند و به کار می پر داختند.
خروس در اوستا همکار و « پیک سروش » است. نام این پرنده زیبا در اوستا ” پَرودَرش” است که به معنی ” پیش بین ” است چون باور داشتند که خروس نخستین پرتوهای خورشید را در بامداد می بیند و با خروش بامدادی خود برای مردمان “بیدارباش” سر می دهد و برای همین “خروش” معروف اوست که در زبان فارسی با صفت ” خروس” شناخته می شود.
– با توجه به پژوهش هایی که در این مورد داشته اید آیا روزهای دیگری با موضوع حیوانات و توجه به حقوق آنها وجود دارد؟
بر اساس سنتی كهن، ايرانيان باستان 4 روز از هر ماه یعنی روزهای دوم (بهمن) و دوازدهم (ماه) و چهاردهم (گوش) و بیست و یکم (رام) از کشتن حیوانات و خوردن گوشت آنان پرهیز می‌کردند که به این روزها «نَبُر» می‌گفتند. دكتر تاجبخش روز گوش از مهرماه (14 مهرماه) را به عنوان روز دامپزشكي برگزيده است. اما معتبرترين جشن ايران باستان كه در آن توجهي خاص به فلسفه حمايت از حيوانات مي شود، روز بهمن از ماه بهمن يا جشن بهمنگان است.
– در این سالها چه تلاشی برای ماندگار شدن و فراگیری این روز در بین افراد جامعه صورت گرفته است؟
در این سالها اول تلاش شد که در مورد ویژگی‌های جشن بهمنگان بیشتر برای مردم توضیح داده شود و بن‌مایه‌های تاریخی و فرهنگی آن بازگو شود. همچنین به خاطر اینکه پیشنهاد شده بود که جشن روز حمایت از حیوانات هم همراه با جشن بهمنگان برگزار شود، دوستداران محیط زیست و حیوانات در پارک‌های عمومی، فضای سبز و جاهایی که مردم حضور داشتند به آموزش‌های چهره به چهره پرداختند و سعی کردند که اهمیت این جشن تاریخی را برای مردم بازگو کنند. در مورد گونه‌های مختلف جانوری که در معرض خطر انقراض هستند صحبت کنند و به طور کلی مسایل مربوط به محیط زیست و حیات وحش را بررسی کنند، ضمن اینکه تلاششان این بود که این برنامه‌ها شاد باشد و جلوه‌های دل‌انگیزی در آن رعایت بشود و البته به پذیرایی ساده و همراه با گیاهان پرداختند .
– در حال حاضر دو دیدگاه عمده بین دوستداران حیوانات در خصوص حیوانات وجود دارد. بخشی از دوستداران حیوانات فقط طرفدار حقوق حیوانات (Animal Rights) و عده ای دیگر معتقدند در حال حاضر باید در زمینه رفاه حیوانات (Animal Welfare) فعالیت کرد و سپس به حقوق حیوانات پرداخت. رفتار ایرانیان باستان با حیوانات در کدام یک از این دیدگاهها دسته بندی می شود؟
حقوق حيوانات و رفاه حيوانات دو اصطلاح عصر جديد هستند و به تعريف و مفهوم امروزي در دوران باستان به كار نمي رفته اند. اما با بررسي متون كهن ايراني در مي يابيم كه از ديدگاه ايرانيان باستان رعايت حقوق حيوانات از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است. به سخن ديگر زندگی حيوانات داراي ارزش است كه بايد مورد توجه، دوستی و حمایت انسان ها قرار گيرد. . اما نكته در اينجاست كه در گذر زمان دامنه حقوق متصور براي حيوانات متغيير بوده است و نگاه متفاوتي به آن وجود داشته است. اما با يك ارزيابي كلي، توجه به حقوق حيوانات در ايران باستان روندي رو به رشد داشته است و مواردي كه مشمول اين حقوق مي شده اند ، همپايه حقوق بشر، رشد داشته است.
– با توجه به اینکه این روز (روز ملی حمایت از حیوانات) با استفاده از سابقه تاریخی نامگذاری شده است آیا اصولن جشن های کهن ایرانی قابلیت تطبیق با زمان حال را دارد؟ چگونه می توان چنین مراسمی را بیش از پیش وارد زندگی روزانه ایرانیان کرد؟
جشن هاي ايراني چون فراتر از زمان و مكان از فلسفه اي انساني و فراگير برخوردارند در همه جا و در همه زمان ها پيام زيبا و ژرفشان براي همه قابل درك است . اين باعث مي شود كه ما از انتخاب مناسبت هاي ساختگي و سليقه اي براي پرداختن به اين مساله بي نياز باشيم. تنها كاري كه بايد انجام دهيم تا این روز در خاطره مردم و گاهشمار زیست‌محیطی دوستداران محیط زیست ثبت شود، اين است كه ارزش‌هاي فرهنگي و پيام نهفته در اين جشن كهن را به آگاهي مردم و به ويژه جوانان برسانيم. خوشبختانه در سال‌هاي اخير مردم توجه بيشتري به جشن هاي ايراني دارند و جشن بهمن گان نيز بيشتر شناخته شده است اما نيازمند توجه بيشتر است.