دیده بان حقوق حیوانات/ محمد رضا زمانی درمزاری(فرهنگ)*: محیط زیست، میراث مشترک بشریت بوده و حفظ حقوق محیط زیست، ضرورتی ملی و بین المللی است.اراده جهانی برای حفاظت محیط زیست با تشکیل نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست(کنوانسیون استکهلم) به نام گذاری روز پنجم ژوئن(15 خرداد) بعنوان ” روز جهانی محیط زیست” از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد انجامید و در ایران نیز ۱۵ تا ۲۱ خرداد هر سال به عنوان ” هفته محیط زیست” نام گذاری شده‌است.
هدف از نام گذاری این روز؛ افزایش آگاهی مردم و دولت ها برای حفظ محیط زیست و ترغیب مسئولان به اتخاذ تدابیری برای مقابله با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی است. هرساله،یکی از مسایل تهدید کننده محیط زیست جهانی بعنوان شعار این روزانتخاب می شود. : ” هفت میلیارد رویا، یک سیاره، با دقت مصرف کنیم” بعنوان شعار روز جهانی محیط زیست در سال ۲۰۱۵ انتخاب شده است….
محیط زیست، یک ضرورت بشری و جهانی :
(WED) ؛ روز جهانی محیط زیست ( World Environment Day) از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهدار محیط زیست و تشویق سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری، به عنوان روز میحط زیست انتخاب شده‌است. رشد روزافزون آلودگی و تخریب فزاینده محیط‌زیست و بروز بحران‌های زیست محیطی مستمر سبب توجه جدی و جهانی دولتها به محیط زیست و حفظ حقوق آن گردید که تجلی آن در روز 5 ژوئن(15 خرداد) با نام گذاری این روز بعنوان ” روز جهانی محیط زیست”، به ترتیب یاد شده، همراه بوده است.
دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز جهانی محیط زیست 5 ژوئن 2015 برابر با 15 خرداد ماه جاری، ضمن هشدار در مورد مصرف بسیار زیاد منابع طبیعی، مردم جهان را فراخواند تا نسبت به پی آمد های زیست محیطی فعالیت هایشان فکر کنند.متن کامل پیام بان کی مون، به شرح زیر است :
موضوع امسال روز جهانی محیط زیست ؛ “هفت میلیارد رویا، یک سیاره. با دقت مصرف کنید”، است.انسان همچنان، بسیار افزون تر از منابع طبیعی موجود مصرف می نماید که سیاره زمین می تواند به گونه ای پایدار ارائه دهد. بسیاری از زیست بوم های کره ارض به نزدیکی نقطه حساس غیر قابل بازگشت رسیده اند.
هدف توسعه پایدار جهانی، افزایش کیفیت زندگی مردم بدون افزایش نابودی زیست محیطی و لطمه زدن به منابع مورد نیاز نسل های آتی افراد است. این مهم را با تغییر الگوی مصرف خود به سوی کالا هایی که انرژی کمتر مصرف می کنند، بهره برداری بهینه ازآب و سایر منابع، همچنین کمتر هدر دادن غذا می توانیم به ثمر برسانیم. در این سال دگرگونی، زمانیکه امید داریم تا پیشرفت های بزرگی در زمینه توسعه پایدار و تغییرات اقلیمی را شاهد باشیم، اجازه دهید تا روز جهانی محیط زیست را با هوشیاری افزون نسبت به اثرات زیست بومی فعالیت هایمان جشن بگیریم. اجازه دهید در باره پی آمد های زیست محیطی فعالیت هایمان فکر کنیم. اجازه دهید مهمانداران بهتری برای سیاره خود باشیم.(1)
ﺷﻌﺎر روز ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ سال گذشته(2014) در جهت توجه دادن به وضعیت گرمای فوق العاده زمین و مبارزه با آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان” ﺻﺪاﯾﺘﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﯾﺪ، ﻧﻪ ﺳﻄﺢ درﯾﺎﻫﺎ را… ” ﻧﺎم گذاری ﺷﺪه بود.در این میان، ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ، ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ کنفرانس استکهلم، ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ اي را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد ﮐﻪ سبب ﺗﺸﮑﯿﻞ یونپ (UNEP)؛ برﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﺪ. اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ در ﭼﻨﯿﻦ روز، در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن، آﯾﯿﻦ وﯾﮋه اي ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ از قبیل ﭘﯿﺎده روي ﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ، ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎي دوﭼﺮﺧﻪ ﺳﻮاري، ﻧﻤﺎﯾﺶ، ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ در ﻣﺪارس، درﺧﺘﮑﺎري، ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ، ﭘﺎﮐﺴﺎزي و ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻫﺪف از ﺑﺮﮔﺰاري اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮاﺳﻢ، ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻨﺶ وآﮔﺎﻫﯽ ﻫﺎي ﻣﺮدم، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را آﻟﻮده ﻣﯽ ﺳﺎزد.
حمایت از محیط زیست انسان و بهبود آن، موضوع مهمی است که بر رفاه افراد بشر و توسعه اقتصادی در سراسر جهان ، اثر می گذارد . حفاظت از محیط زیست جهانی و نظام توسعه را باید بعنوان یک واحد مشترک در جهان پذیرفت و بر اهمیت و مراقبت از آن تاکید جدی و همیشگی داشت. وحدت نیازهای زیست محیطی و توسعه، به وسیله اصل توسعه پایدار اعلام شده است و به منظور دست یابی به توسعه مستمر، باید حفاظت از محیط زیست، جزء جدانشدنی از توسعه به حساب آید. باید ” کره زمین را بعنوان وطن خویش“ تلقی کرده و جهانی پاک و بدور از هرگونه تخریب یا آسیب نسبت بدان برای آیندگان بخواهیم. پیامدهای هر گونه بی توجهی نسبت به این موضوع، از آثار بی رویه تخریب محیط زیست نیز کمتر نخواهد بود.(2)
توجه به اصول و محورهای درج شده در اعلامیه جهانی حقوق بشر( 1948)، منشور ملل متحد سازمان ملل( 1945)، اعلامیه استکهلم( 1972)، منشور جهانی طبیعت ( 1982) و اعلامیه ریو( 1992) درباره محیط زیست و توسعه و استانداردهای جهانی و بین المللی مقرر در برنامه آموزشی زیست محیطی سازمان ملل متحد، در همین رابطه مورد تاکید است. در صورت بی توجهی نسبت به محیط زیست و کم انگاری نسبت به اهمیت، نقض و جایگاه ملی و بین المللی آن باید شاهد بازخوردهای غیر قابل انکار و پیامدهای تاسف بار تعرض بدان و نقض حقوق محیط زیست در جامعه و جهان باشیم.
تخریب محیط زیست؛ تهدید حیات شهروندان و جامعه :
جای بسی تاسف است، در آستانه روز جهانی محیط زیست و نخستین روز از هفته محیط زیست در ایران؛ جنگلهای زاگرس در استان ایلام، به شدت طعمه حریق شده و در حال آتش سوزی گسترده می باشد و به جهت ” عدم وجود امداد هوایی و تجهیزات اطفاء هوایی، عملیات خاموش کردن آتش با لوازم ابتدایی و به کندی، در حال انجام است…” ! (3 ) این نشانه خوبی برای حفظ محیط زیست منطقه ای و کشوری نبوده و به مانند آتش سوزی های پیشین دیگر میراث طبیعی و زیست محیطی کشور چون آتش سوزهای مکرر تالاب بین المللی میانکاله و سایر مناطق کشور و نیز کاهش رتبه جهانی ایرانی از حیث شاخص جهانی عملکرد زیست محیطی با 36 پله سقوط به رتبه 114 جهان نمی باشد…!!!(4)
تخریب بی رویه جنگل ها، مراتع و بخش های مختلف طبیعت، افزایش روزافزون گازهای گلخانه ای و گرم شدن لایه اُزن و هوای جهان، گسترش فزاینده آلاینده های صنعتی و شهری، انباشت بی شمار و مستمر زباله های ریخته شده در طبیعت و ذخائر آبی و رودخانه های جاری ، بهره برداری های نادرست از منابع آبی و دریایی، پیدایش حوادث طبیعی و زیانبار زیست محیطی مانند سیل و زلزله و مانند آنها، تغییر شرایط آب و هوایی و اقلیم جهانی، تاثیر مخرب و زیان بار امواج الکترومغناظیسی، اشعه ها و پارازیت ها بر سلامت انسان، حیات وحش و محیط زیست پیرامون آنها و از بین بردن بی رویه گونه های جانوری، گیاهی و زیستی؛ نیز همه و همه در این رابطه، قابل اشاره می باشند.
در اثر بی توجهی نسبت به محیط زیست و تخریب ارادی و سودجوجویانه آن توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، آرزوها و دغدغه های کودکان و فرزندانمان نسبت به آینده به سرابی تاسف بار و غیر واقع تبدیل خواهد شد و در آتیه ای نزدیک، همگی ما متهم به تخریب و تجاوز نسبت به محیط زیست و کوتاهی در مراقبت از آن و انتقال درست و سالم آن به نسل های بعدی خواهیم بود. در همین رابطه، ضروری است؛ محیط زیست خود و وضعیت مخاطره آمیز جاری بر آن را شناخته و اهمیت و ضرورت حفظ و مراقبت از آن را نیز به کودکانمان و دیگران آموزش داده و بر لزوم و اهمیت این مهم و تضمین حقوق محیط زیست ملی و بین المللی، همسو با استانداردهای جهانی تاکید نمائیم.
ضروری است آموزش و اطلاع رسانی مستمر و موثر در این رابطه در سرفصل اصلی نظام آموزشی دانش آموزان و دانشجویان قرار گیرد و بر آموزش، نظارت، حفظ و اجرای حقوق محیط زیست نیز در هر کشوری تاکید گردد. در این میان، حقوق محیط زیست، ابزار مهمی برای نظارت و مدیریت توسعه پایدار بوده و در تعیین خط مشی ها و اقدامات حفاظتی و استفاده خردمندانه و پایدار از منابع طبیعی موثر است. توجه به اصول و محورهای درج شده در اعلامیه جهانی حقوق بشر( 1948)، منشور ملل متحد سازمان ملل( 1945)، اعلامیه استکهلم( 1972)، منشور جهانی طبیعت ( 1982) و اعلامیه ریو( 1992) درباره محیط زیست و توسعه و استانداردهای جهانی و بین المللی مقرر در برنامه آموزشی زیست محیطی سازمان ملل متحد، در همین رابطه مورد تاکید است.(5)
لازم است نظام حقوق داخلی دولتها و نظام حقوق بین المللی و جهانی در جهت توسعۀ روزافزون قواعد و مقررات حمایتی نسبت به محیط زیست و حفظ حقوق محیط زیست در سطح ملی و بین المللی عمل نماید و هرگونه تخریب و تعدی نسبت به محیط زیست را با جرم انگاری و مقرر داشتن ضمانت های قانونی و حقوقی مربوطه، مورد حمایت مستمر و گسترده قرار دهند.
نتیجه :
وضعیت تاسف بار دریاچه ارومیه و خشک شدن آن بعنوان بزرگترین رویداد بیابان زایی قرن 21، فرو افت فزاینده آب های زیر زمین کشور،خشک شدن تالاب ها، وضعیت تاسف بار زاینده رود،طوفان های مکرر تهران و سیلاب های ویرانگر شمال و مازندران،وضعیت آلودگی تاسف بار هوای تهران و کلان شهرها، تخریب مستمر و روزافزون جنگل های هیرکانی در شمال ایران و سایر منابع طبیعی و میراث زیست محیطی کشور، آتش سوزی های مخرب محیط زیست و جنگل های مختلف چون میانکاله و زاگرس؛ دستاورد بی توجهی و رفتارِ غیرمسئولانۀ نسبت به محیط زیست و بی توجهی مستمر به تخریب بلاوجه آن و هشدارهای مکرر کارشناسان، حقوقدانان و فعالان حقوق محیط زیست(6) بوده که نه تنها، تاسف بار می باشد، بلکه از حیث نقض مکرر حقوق شهروندی مردم و محیط زیست مستلزم مسئولیت و نیز جبران خسارات وارده خواهد بود و هریک از شهروندان و مردم و اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند نسبت به تخریب محیط زیست و نقض حقوق شهروندی آنها علیه عاملین آن، به مراجع قانونی ذیربط رجوع کرده و در طرح شکایت خویش برآیند.
در این میان، چنین به نظر می رسد؛ محیط زیست و حفظ حقوق آن در توسعه کشور،برخلاف اصل توسعه پایدار، در عمل؛کمتر در اولویت قرار داشته و وضعیت جاری و مشهود بیشتر پروژه های عمرانی، شهرسازی، صنعتی و جاده ای آن نشان از این مهم دارد…فروش فزاینده تراکم در تهران و شهرهای مختلف، ساخت و سازهای بی رویه و غیر اصولی در آنها، استمرار تخریب محیط زیست در جنگل ها و منابع طبیعی، رشد فزاینده پارازیت ها و امواج الکترومغناطیسی و خلاء های قانونی ناشی از عدم تضمینات لازم در جهت حفظ محیط زیست و حقوق آن در ابعاد گوناگون، نبود مراجع تخصصی رسیدگی به جرائم محیط زیستی، با وجود مقرر داشتن آن در قانون آئین دادرسی کیفری، فاصله فزاینده بین نظام حقوقی محیط زیست در ایران با اصول و هنجارهای بین المللی محیط زیست و حتی، تعهدات بین المللی زیست محیطی ایران و وجود موانع جدی و متعدد در سر راه اعمال وظایف قانونی سازمان حفاظت از محیط زیست و…، نوید خوبی از وضعیت محیط زیست کشور و حفظ حقوق آن بدست نمی دهد….!!! اگر، امروز محیط زیست و حقوق محیط زیست را به درستی، درنیابیم؛ فردا ؛ چه زود، دیر می شود….!!!
پی نوشت ها و منابع :
1- هشدار دبیر کل سازمان ملل نسبت به مصرف زیاد منابع طبیعی :
http://www.unic-ir.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1198D8
2- برای اطلاع بیشتر دراین باره ر.ک: الکساندر کیس و پیتر اچ.سند، حقوق محیط زیست، ترجمه دکتر محمد حسن حبیبی، جلد اول تا سوم، انتشارات دانشگاه تهران.
3- آتش سوزی وسیع در جنگلهای زاگرس ایلام : http://www.isna.ir/fa/imageReport/94031508313
– بزرگترین آتش سوزی میانکاله در دهه اخیر/ 100 هکتار از پناهگاه حیات وحش طعمه حریق شد : http://www.mehrnews.com/news/2339134 و ر.ک : روزنامه خراسان، شماره 18116، موره 23/2/1391
4- جنگل های ایران از بین می روند ؛ 14 هزار آتش سوزی در 10 سال : http://www.asriran.com/fa/news/193221
5- کودکان و محیط زیست : http://khabaronline.ir/detail/303902/weblog/zamanidarmazari
6- هشدار يک حقوقدان نسبت به نقض حقوق شهروندی مردم از سوی دولت در هوای آلوده : http://biosafetysociety.ir/find.php?item=1.61.34.fa – هشدار یک حقوقدان به رئیس جمهور نسبت به تخریب محیط زیست و تکرار سونامی سیل پائیزی در شمال کشور(قسمت اول و دوم) : http://www.khabaronline.ir/detail/317131/weblog/zamanidarmazari و http://www.khabaronline.ir/%28X%281%29S%28bsiibb3oc3wx3idtatts3ocx%29%29/detail/317133/weblog/zamanidarmazari
* حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری
واحد مطالعات محیط زیست موسسه مطالعات حقوقی و بین المللی زمانی
