دیده بان حقوق حیوانات: به طور كلي سه نوع گوزن در كشور شناسايي شده و هر يك داراي مناطق پراكنش خاص خود و همچنين در اندازه، رنگ ظاهري، طول عمر، زيستگاه و … داراي خصوصيات فردي مي باشد
A- مرال ( گوزن قرمز) – غالباً پراكنش در استانهاي مازندران و گلستان می باشد.
B – گوزن زرد – Dama.dama . mesopotamica
C- شوكا – Capreolus. capreolas
مرال
اين حيوان كه به گوزن قرمز نيز شهرت دارد، از دو نوع ديگر گوزن ( گوزن زرد و شوكا) جثه بزرگتری و داشته داراي ارتفاع متوسط 117 سانتي متر است . نرها غالباً بزرگتر از ماده ها هستند – وزن نر این گونه 180 تا 220 كيلو گرم و گوزن ماده چيزي حدود 100 تا 140 كيلومتر وزن می باشد. .
در اين حيوانات شاخك ها در سن 10 تا 15 ماهگي شروع به رشد كرده و پس از دو سال ريزش دارند. در اولين سال ريزش داراي دو شاخك بوده و هر ساله با افتادن شاخ ها دو شاخك جديد رويش پيدا مي كند . داشتن شاخك پيش يا گرگ از مشخصات اين حيوان است. در اصطلاح محلي به اين شاخك ها خال مي گويند. طول و فرم شاخك ها به عواملي چون وراثت، و طبيعت تغذيه اي، سن، ترشح هورمون بستگي دارد.
شاخك ها هنگام ريزش حالت خارش به خود مي گيرد. در چنين مواقعي حيوان شاخ خود را به درختان و بوته ها مي مالد. زخم هايي كه اين حيوان روي تنه درختان و نهالهاي جوان به جا مي گذارد كاملاً مشهود بوده و يكي از روش هاي پيدا كردن منطقه مرال نشين محسوب مي شود. ريزش شاخ معمولاً در اوايل بهار اتفاق مي افتد.
گاهي تعداد شاخك را برابر سن در نظر مي گيرند كه اين قضيه صحت علتي نداشته و اكثراً مشاهده شده كه رشد شاخك تا 11 سالگي مي باشد و گاهي نيز شاخك هاي يك گاو پير مانند يك بچه گاو مي باشد . شاخك هاي ساده روي شاخ حيوان پير را سيخو مي گويند .
تصویری از یک مرال که توسط یک دوربین تله ای در منطقه شکار ممنوع درفک گرفته شده است
تعيين سن دقيق حيوان از روي برش برداري از دندان آسياب ميسر است . گاهي نيز از روي صدا براي حيوان شناسان خبره امكان تشخيص سن وجود دارد. اعضاي خانواده گوزن ها گياه خوار و نشخوار كننده مي باشند داراي حس شنوايي و بويايي بسيار قوي ، معمولاً شب گرد و به صورت اجتماعي زندگي مي كنند. طول عمر اين حيوان تا 17 سال نيز گزارش شده است.
مرال ماده فاقد شاخ بوده و در 2 سالگي آماده زادآوری ميشود . دوران بارداري 8 ماه به طول مي انجامد و معمولاً يك و به ندرت دو بچه مي زايد.
نوزاد مرال را گوساله گويند و داراي خالهايي است كه اين خالها تا 4 سالگي از بين مي روند و غالباً ديده شده است كه گوساله ها به اتفاق نر ها و ماده تا 3 سال بصورت اجتماعي زندگي مي كنند.
اين حيوان در جنگلهاي متراكم سكونت دارد. عادت مهاجرت غذايي دارد و از محيطهاي بالا دست به پايين و بالعكس تردد دارد. سكونتگاه غالب اين حيوان مناطق ميان بند بسمت بالا دست مي باشد .
فصل مرداد و شهريور زمان جفت گيري حيوان بوده در اين موسم حيوان قلمرو گرا مي شود و معمولاً هر نر چندين ماده را در اختيار دارد و با ايجاد نعره كه به گاو بانكي معروف است آنها را كنترل و تعقيب مي كند. مرال نر غالباً پشت سر ماده ها حركت مي كند.
در موسم جفت گيري حيوان حالت مستي به خود مي گيرد و به نوعي ترس آن مي ريزد و بيشتر خود را نمايان مي سازد كه اين عامل باعث افزايش شكار آن مي شود.
در فصل جفت گيري نرها اقدام به افزايش وزن خود مي كنند و ديده شده است كه قبل از موعد جفت گيري حيوان به ارتفاعات رفته و خود را قوي و مهياي اين فصل مي كند. اين عمل در مورد مرال هاي با تجربه به كرات ديده شده ولي مرال هاي كم سن تر در همان اوايل فصل جفت گيري خود را در گير آن مي كنند و غالباً در نزاع ها بر سر انتخاب جفت و قلمرو شكست مي خورند.
موضوع ديگر در مورد اين حيوان فصل چله گزاردن است. كه در فصل گرم سال بخصوص اوايل تابستان حيوان براي فرار از گرما خود را در گل و لاي قرار مي دهد به مناطق مربوط رفت و آمد بيشتري دارند.
مناطقي كه داراي آهك يا نمك و به طور كلي شوره زار باشند حيوان در اين مناطق شروع به ليسيدن اين مواد كرده و اين مكان ها نيز مي تواند در جهت شناسايي مورد توجه قرار گيرد كه اين كار به طور مصنوعي در منطقه في بيل و اغوزي توسط كارشناسان و محيط بانان منطقه انجام گرفته و ما شاهد تردد و حضور اين حيوان در اين مناطق بوده ايم. اين عمل غالباً در فصل بهار و اوايل آن بيشتر مورد توجه حيوان است .
طرز نوشيدن آب نيز جالب توجه بوده به طوري كه همانند سگ آب را مي ليسد .
مرال ها در زمستان و با ريزش بيش از اندازه برف كه بوته هاي كوچك و علف هاي را مي پوشاند مي توانند از گياه جلي تغذيه نمايند. در حالي كه اين مورد دربارة شوكا ديده نشده است. يا به طور كلي در مناطق كه جلي داشته باشد احتمال حضور مرال نيز بيشتر است .
رد پاي مرال هاي نر گرد و پهن است در حالي كه مرال ماده داراي پاي كشيده و تيز مي باشد. همچنين در مورد مدفوع اين جانوران نيز اين تفاوت وجود دارد كه ماده ها از هر دو طرف تيز بوده ولي نرها از يك طرف تيزه طرف ديگر پهن و با قاعده مي باشد .
شوكا
كوچكترين عضو خانواده گوزن ها
محل زيست مناطق كه كمتر مورد دستخوش تغيير و تحول شده اند . اين حيوان غالباً مناطق ميان بند به سمت پايين دست را براي زيست انتخاب مي كنند .
نام انگليسي اين گونه Roe deer
تصویری از یک شوکا که توسط یک دوربین تله ای در منطقه شکر ممنوع درفک گرفته شده است.
عوامل مؤثر در زندگي اين گونه مي توان عواملي همچون پناهگاه مناسب، چراگاه مناسب ، عدم نياز به مهاجرت ، دوري از مزاحمت انسانها ، دوري دام و سگ ، دوري از شكارچي . سه عامل اول در حقيقت عوامل طبيعي بوده و عوامل بعدي بستگي به دخالت انسان دارد . اين حيوان در زمستان داراي موهاي بلندتر و تيره تر و رنگ بدن قهوه اي مايل به خاكستري بوده ، قسمت عقب بدن كمي بلند تر از جلوي بدن بوده و حيوان قوز دار به نظر مي رسد . ارتفاع جانور از شانه بين 75 تا 65 سانتي متر مي باشد و داراي وزن 30-15 كيلوگرم برآورد مي شود. شاخ منحصراً در جنس نر مي باشد و نوزاد تا يك سالگي فاقد شاخ مي باشد و معمولا ٌ در سال دوم شاخ داراي 4 تا 5 شاخك فرعي مي باشد . اين گونه بر خلاف مارال فاقد شاخك روي صورت ( گرگ زن ) مي باشد . اين حيوان غالباً در شب هاي تاريك يك قسمت اعظم وقت خود را به چريدن و سرشاخه خواري مي پردازد در سالهاي بهار تغذيه ي جانور نر به طور چشمگيري افزايش مي يابد . در هواي نامناسب با تجمع شوكا ها در يك منطقه مواجه هستيم . اين گونه نياز كمتري به نوشيدن آب دارد چون غالباٌ در مجاورت نهر و چشمه ها و رودها امكان دارد .
Reproduction:
شوكا در حدود 15 سال عمر مي كند فصل جفت گيري اواسط تابستان تا اوايل پائيز مي باشد . ماده ها براي جلب توجه صدايي شبيه پارس بم سگ از خود درمي آورند . دوران آبستني ده ماه بوده كه چهار ماه اول سلول تخم هيچ رشدي ندارد اين جانور قلمرو طلب (tairtory) بوده شايد بتوان گفت در بين گوزن ها ، شوكاها كمترين جفت گيري فاميلي را دارند .
بيشترين فعاليت آنها در اوايل طلوع و غروب آفتاب مي باشد . در شبهاي تاريك قسمت اعظم وقت خود را به چريدن مي پردازد . در طول فصل زمستان در روزها فعاليت بيشتري از خود نشان مي دهد . در اسفند تغذيه نرها افزايش مي يابد همچنين ماده هاي آبستن نياز به غذاي بيشتري دارند و ممكن است بيشتر جلب توجه كنند . عبور از مسيري مشخص بين چراگاه و پناهگاه يك عادت قوي بوده كه گاهي براي چندين نسل متمادي نيز حفظ مي شود . اين حيوان علاقه چنداني به خيس شدن ندارد و سعي مي كند زود بين بوته ها و درختان براي فرار از باران پناه گيرد . دشمنان اين گونه پلنگ ، شغال ، گرگ ، گربه جنگلي و پرندگان شكاري است .
پراكنش اين گونه نيز در مناطق سياهكل در جوار مرال بوده و تقريباً هر جا مرال ديده شود احتمال حضور شوكا نيز وجود دارد .
بهترين زيستگاه براي شوكا مناطقي بوده كه فاصله بين چراگاه و پناهگاه اندك باشد . حضور حشرات مزاحم در منطقه كم باشد . منطقه دستخورده باشد . وضعيت آب و هواي منطقه مناسب باشد – دسترسي به آب و چراگاه تازه از الويت هاي انتخاب پناهگاه است . با اينكه اين گونه در فصل جفتگيري بيشترين ريسك را در نماياندن خود مي كند يا به نوعي با ترس كمتري به فعاليت مي پردازد بعد از فصل جفتگيري اين گونه براي مدت دو ماه خيلي كم ديده مي شود و شايد بتوان گفت كه فعاليتهاي جفتگيري (Rutting season) آنها را خسته مي كند .
و اما کمی بدانیم در مورد پاسگاه سر محیط بانی آغوزی
پاسگاه سر محیط بانی آغوزی در سال 1384 و برای حفاظت از عرصه های زیست محیط منطقه شکار ممنوع دیلمان و درفک احداث گردید.
هم اینک این واحد تعداد 7 نفر نیرو دارد که در شیفت های سه نفره مشغول انجام وظیفه می باشد .لازم به ذکر است برق این واحد نیز از طریق انرژی خورشیدی و از طریق پانل های خورشیدی و باطری تامین میشود که از نظر جایگزینی انرژی پاک در منطقه میتواند الگو قرار بگیرد . چنانچه این واحد از نظر سخت افزاری ( وسیله نقلیه و ……) تامین شود براحتی میتواند مباحث مربوط به شکار و صید و دیگر موضوعات زیست محیطی مناطق ییلاقی را تحت پوشش داشته باشد.تمامی تصاویر موجود در این مقاله حاصل تحقیق و تلاش های شبانه روزی محیط بانهای پاسگاه محیط بانی آغوزی بوده و هدف از انتشار این مطلب صرفا حمایت از حیوانات منطقه میباشد .
با تشکر ویژ از جناب آقای قنبری محیط بان زحمتکش پاسگاه محیط بانی آغوزی و همکاران ایشان
منابع:
siyahkal.com
1- سيماي محيط زيست طبيعي لاهيجان – روابط عمومي و آموزش حفاظت محيط زيست گيلان – يعقوب يوسف زاده .
2- مجله شكار و ماهيگري – سال ششم – شماره بيستم – بهار 87 .
3- فصلنامه علمي محيط زيست دوره دوم – شماره اول .
4- فصلنامه علمي محيط زيست ، جلد ششم شماره دوم .
5- فصلنامه علمي محيط زيست شماره 26 بهار 87 .
6- گاگل – مهر و آبان 81 – شماره 10 – سازمان حفاظت محيط زيست استان گيلان .
7- روزنامه هاي منطقه شكار ممنوع درفك و ديلمان – كيوان واحد زاده – مجيد اميري خواه – 80-1378 .
8- گاگل – شماره 6 – اسفند 1380 – سازمان حفاظت محيط زيست گيلان .
9- ماهنامه دانش و مردم – سال هشتم ، شماره 1 و 2 – فروردين و ارديبهشت 86 .
10- سيماي اقتصادي – اجتماعي شهرستان سياهكل .
11- مجله دانش و مردم شماره 71 و 72 – فروردين و ارديبهشت 86 .
12- گياهان دارويي منطقه درفك و ديلمان – مجيد اميري خواه – 80 – 1379 .
13- سياهكل و ديلمان را بهتر بشناسيم ، نيبه مهدوي آسيابر ، تهران – نشر مهر برنا ، 1377 .
14- بررسي سيماي اقتصادي – اجتماعي – سياهكل و ديلمان – سازمان برنامه و بودجه – 1377.
15- سيماي اقتصادي – اجتماعي – سياهكل و لاهيجان – سازمان برنامه و بودجه – 1377 .
16- كتاب گيلان -گروه پژوهشگران – انتشارات .
17-تیم گردشگری و محیط زیست پایگاه گردشگری سیاهکل و دیلمان
