دیده بان حقوق حیوانات/ کوشان مهران*: از تاریخچه ورود آهو به جزیره خارک اطلاعات موثقی در دست نیست ولی اگر جزیره خارک همان جزیره ایکارای (Icara) پیش از میلاد مسیح باشد،بطلمویوس چنین نوشته است: ” در آنجا بزهای وحشی موجود است که آزادند و احدی متعرض آنها نمی شود زیرا آنها نذر آرتمیس شده اند.”
از آنجایی که جزیره خارگ تنها جزیره ای در این منطقه است که دارای کوه های نسبتا بلندی می باشد احتمالا منظور نویسنده از بز کوهی آهوهای جزیره بوده است. برخی از تاریخ نگاران ایرانی آوردن آهو را از اقدامات میر مهنا می دانند که در هنگام تصرف جزیره خارک در نیمه دوم قرن هژدهم صورت گرفته است وعده ای بر این باورند که این آهوان نتیجه ازدیاد چند سر آهویی هستند که توسط خانعلی خان حیات داوودی به این جزیره منتقل شدند.
(مهندس هوشنگ ضیایی،فصلنامه محیط زیست،جلد سوم شماره اول سال 1369)
با وجود اینکه برای بسیاری جزیره های دریای پارس خشک و فاقد ارزش زیستی می باشند اما در کنار انبوه پرندگان مهاجر ولاکپشتان وپستانداران دریایی برخی از این جزایر همچون خارک، قشم، فارور، کیش وهرمز زیستگاه گونه های مختلف غزال می باشند.
جزیره فارور تنها زیستگاه آهوی کوهی دره شوری (Gazella gazelle dareshourii) در ایران می باشد که توسط آقایان دکتر گروز وکرمی شناسایی و به افتخار پژوهشگر تلاشگر و بی حاشیه جناب آقای بیژن فرهنگ دره شوری به نام ایشان امگذاری گردید.
با وجود اهمیت این گونه سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان تعدیل جمعیت در سال 1389 مجوز شکار تعدادی را به عنوان جبیر صادر نمود ویکی از تصمیم کیرندگان سازمان در استان های جنوبی بدون توجه به تفاوت با جبیر پیشنهاد زنده گیری گسترده وانتقال به زیستگاه جبیر در استان بوشهر [؟] را داده بود.
ر سال 1960 تنها بین 600 تا 500 سر آهوی ایرانی در جمهوری آذربایجان برجای مانده و به همین دلیل در کنار حفاظت از زیستگاه دشت شیروان در کرانه های خزر تعدادی آهوزنده گیری وبه یکی از جزایر نزدیک بندر باکو برای پرورش ومعرفی مجدد به دیگر نواحی ققاز جنوبی انتقال داده شد ولی این برنامه هیچگاه باعث معرفی گونه ای بیگانه به زیستگاه جدید نگردید.
همانگونه که در سال 1349 افزایش جمعیت گوسپندان ارمنی جزیره کبودان به حدود سه هزار سر به دلیل نبود طعمه خواران وکنترل جمعیت منجر به تخریب شدید پوشش گیاهی و مرگ ومیر گسترده گردید در جزیره سیری نیز افزایش جمعیت جبیر(Gazella bennettii) به تعداد هزار سر باعث افزایش فشار بر پوشش گیاهی، از دست رفتن گونه های خوش خوراک وجایگزین شدن گونه های سمی غیر خوراکی، فشار بر دیگر گونه ها همچون پرندگان،خزندگان وحشرات ودر نهایت بروز مرگ ومیر به دلیل تراکم بالا واحتمال واگیر یک بیماری مرگبار گسترده می گردد.
در جزیره سیری به دلیل نبود گوشتخوارانی همچون یوزپلنگ، کاراکال، گرگ و شغال وحتی روباه جمعیت جبیر بدون دشمن پرورش می یابند و در عمل وابسته به تعلیف دستی شده اند. با برنامه های منظم زنده گیری می توان در یک بازه زمانی معین تعدادی جبیر را به زیستگاه های آن در حاشیه شمالی خلیج فارس وبویژه اطراف بندر عباس وکوه گنو وپارک ملی نایبند انتقال داد.
در سال 2008 سازمان IUCN نسل غزال سعودی (Gazella saudiya) را منقرض شده اعلام نمود. برای مدت ها این غزال که روزگاری از بادیه های غرب عراق تا شمال عربستان و یمن وکویت گسترده بود را به عنوان یکی از زیرگونه های غزال دورکاس می شناختند ولی پژوهش های ژنتیکی نوین آنرا گونه ای متمایز تعریف نمود.
پاهای غزال سعودی از غزال دورکاس وغزال کوهی کوتاه تر ورنگ آن روشن تر بوده است. هر چند چندین دهه از آخرین گزارش مستند مشاهده غزال سعودی گذشته و نمونه های مشکوک در اسارت نیز در عمل دو رگه هایی از چینکارا و غزال دورکاس بوده اند ولی شاید جبیر های افزون بر جمعیت زیستگاه های جزیره هایی همچون سیری شاید بتوانند جایگزینی مناسب برای غزال سعودی جهت اجرای برنامه های معرفی مجدد به کشور هایی همچون کویت وعربستان باشند.
نکته درخور توجه پژوهش بر روی عارضه گردن بتری و درون گشنی وتاثیر آن بر ژنتیک این جمعیت می باشد که از تنها 14 سر به حدود 1000 سر افزایش یافته است که این خود توجه دقیق پژوهشگران دانش ژنتیک را می طلبد.
نکته: در دستورالعمل صدور پروانه شکار جبیر در جزیره فارور سال 89 (اینجا) آمده است:
دستورالعمل نحوه صدور پروانه ویژه شکار جبیر در منطقه حفاظت شده جزیره فارور در سال 1389
1- شکارچیان باید دارای جواز حمل سلاح معتبر گلوله زنی و دفترچه شناسائی ویژه شکارچیان باشند.
2- هر برگ پروانه ویژه جهت شکار یک راس جبیر صادر خواهد شد.
3- اداره کل حفاظت محیط زیست استان پس از اطلاع رسانی بنحو مقتضی مهلت معینی را جهت اخذ درخواست متقاضیان پروانه ویژه شکار تعیین و پس از وصول درخواستها و انجام قرعه کشی نسبت به تعیین متقاضیان اقدام خواهد نمود. حضور نماینده دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید در قرعه کشی الزامی است و اداره کل حفاظت محیط زیست استان مکلف است تاریخ قرعه کشی را قبلا به آن دفتر اعلام نمایند.
4- متقاضیانی که از سال 1386 تاکنون موفق به اخذ پروانه شکار (عادی یا ویژه) شده اند حق ثبت نام ندارند.
5- – از کل سهمیه تعیین شده 40% برای شکارچیان بومی و 40% برای شکارچیان غیر بومی و 20% در اختیار مدیران کل است.
6- اجرای برنامه شکار بدون حضور محیط بان همراه ممنوع است.
7- زخمی نمودن جبیر حکم شکار آن را دارد.
8- تیراندازی در بیش از دو ماهرخ و دو تیر فشنگ در هر ماهرخ به جز برای حیوان زخمی مجاز نیست.
9- حداکثر توقف شکارچیان در شکارگاه مورد نظر دو شبانه روز خواهد بود.
10-ارزش هر برگ پروانه ویژه شکار جبیر دو میلیون ریال تعیین که در ازای فیش بانکی صادر و مبلغ فوق به حساب فروش پروانه که به این منظور اختصاص یافته است صادر خواهد شد.
11-پروانه های صادره غیر قابل انتقال به غیر بوده و دارنده آن موظف است از تاریخ تعیین شده در پروانه برنامه شکار خود را اجرا نماید. این تاریخ به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایط قابل تغییر نخواهد بود.
12-نام و مشخصات و شماره سریال پروانه ویژه در دفاتر ثبت مشخصات متقاضیان پروانه در مرکز استان و همچنین در دفترچه ویژه شکارچیان ثبت خواهد گردید هر متقاضی منحصرا حق دریافت یک برگ پروانه ویژه جبیر خواهد داشت.
13- هر شکارچی مجاز خواهد بود فقط یک نفر همراه (غیر شکارچی) داشته باشد.
14-بهاء ورودی هر شکارچی و نفر همراه به منطقه برای هر نفر دویست هزار ریال، بهاء استفاده از مهمانسرا و ساختمان سازمانی برای توقف هر شبانه روز شکارچی و با نفر همراه (هر نفر) صد و پنجاه هزار ریال اخذ و به حساب ورودیه سازمان واریز خواهد گردید.
15-از هر شکارچی طی اجرای برنامه شکار بابت حق محیط بان راهنما روزانه مبلغ صد هزار ریال دریافت و پس از واریز به شماره حساب مجزای اعلام شده از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان (از سوی کارپردازی به منظور برداشت) در پایان فصل شکار به محیط بانان منطقه با رعایت مساوات تعلق خواهد گرفت.
16- رعایت مصوبه های پیشین در مورد جلوگیری از صدور پروانه های ویژه و عادی شکار در زیستگاه های یوزپلنگ (میاندشت، توران، کالمند و بهادران، کوه بافق، دره انجیر، نایبندان ، کویر و راور کرمان و… ) و همچنین ممنوعیت شکار در نواحی مرزی با رعایت حریم قانونی آنها به شعاع 7 کیلومتر الزامی می باشد.
17- در صورت درخواست اتباع خارجی پروانه ویژه توسط سازمان صادر خواهد شد.
18-در پایان فصل شکار آمار و اسامی شکارچیان به همراه گزارش جامع از اجرای برنامه ها به دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید و دفتر تنوع زیستی و حیات وحش اعلام نمایند.
محمدباقر صدوق
معاون محیط زیست
چرا وچگونه در سازمان حفاظت از محیط زیست هیچکس متوجه اهمیت غزال کوهی دره شوری جزیره فارور نگردید؟
آیا با وجود افزایش جمعیت ونبود طعمه خوار امکان همکاری با دیگر کشور ها برای زنده گیری وانتقال این زیرگونه بومی ایران و برنامه های احیای پوشش گیاهی وبویژه توجه به پوشش درختان آکاسیا در جزیره فارور وجود نداشت؟
* کوشنده محیط زیست
_________________________
