دیده بان حقوق حیوانات/ فرناز حيدري-عليرضا هاشمي*: انسان‌هاي شهرنشين امروزي چنانچه مولانا جلال‌الدين مي‌گويد از اصل خويش دور مانده و در فغان روزگار وصل حتي افسار را از ديگر موجودات نيز ربوده‌اند. تنهايي، بي‌همزباني و گاه نياز به دور بودن از هماوردان سخن‌دان، نكته‌سنج و ريزبين باعث شده كه بسياري ترجيح دهند كنج عزلت خود را با حيوانات بي‌آزار و زبان‌بسته‌يي همچون پرندگان پر كنند. در اين ميان كم نيستند والديني كه تنها راه ارضاي كنجكاوي‌هاي بجا و ستودني فرزندان خود درباره طبيعت و حيات‌وحش را در ساده‌ترين راه‌حل ممكن يعني ابتياع و همجواري با آنها جست‌وجو كرده‌اند. در اين مبحث مختصر غرض نقد نيست بلكه بر آنيم تا با شناخت بهتر، مسووليت‌ها و تاثيرات تصميمات خود را در اين وادي محك بزنيم.
يك ميهمان خوش‌آب و رنگ
طوطي اجتماعي طوق صورتي يا همان «ملنگو» به گواهي تاريخ يكي از قرباني‌هاي هميشگي اين مصاحبت اجباري بوده. حتي در همين شهر تهران پس از كودتاي سوم اسفند سال 1299، سيد ضياء‌الدين طباطبايي مقررات بلندبالايي را منتشر ساخت كه در يكي از بندهاي آن آمده كبوتربازي اكيدا قدغن و نگهداري از پرندگان ديگر از قبيل طوطي، بلبل و قناري و سره بايد دور از انظار عموم باشد…1
طوطي‌هاي سبزرنگ و دم‌دراز طوق صورتي از جمله پرندگان درختي هستند كه احتمالا جمعيت‌هايي از آنها به طور طبيعي در جنوب شرق و سپس ساير نواحي جنوبي كشور ما شكل گرفته اما رها شدن از قفس و توانايي سازگاري با محيط دليل مشاهده آنها در ساير نقاط كشور از جمله تهران است. طوق صورتي‌ها در چندين سال گذشته موفق به سازماندهي جمعيت‌هايي در بخش‌هاي مختلف شهر تهران شده‌اند. چنانچه اندك باغ‌هاي كهن باقيمانده پايتخت و بالاخص پارك‌هاي قديمي شرايط زيست آنها را تاحدودي فراهم مي‌كنند. تعيين تاثيرات زيست‌محيطي چنين معرفي‌هاي ناخواسته‌يي هرچقدر هم كه در نظر برخي شهروندان مطبوع جلوه كند، به دليل عدم انجام ارزيابي‌هاي كارشناسانه در حال حاضر ميسر نيست. بسياري باور دارند كه حضور پرندگاني از اين دست مي‌تواند بر سرزندگي و رونق كلانشهرها بيفزايد اما ابعاد اين مساله با توجه به حضور بيش از 150 گونه پرنده در تهران و حومه زماني بهتر مشخص خواهد شد كه احتمال تاثيرپذيري گونه‌هاي بومي از نظر دور نماند. بالطبع در هر معادله چندمجهولي نبايد تاثيرات بالقوه مستقيم، غيرمستقيم، كوتاه‌مدت و بلندمدت را از خاطر برد.
بار سنگين مسووليت
ظاهرا سازگاري بهتر طوطي‌ها با محيط‌هاي مسكوني در قياس با ساير پرندگان از جمله قناري و بلبل بر ميزان تمايل به خريد و نگهداري آنها تاثير بسزايي دارد اما واقعيت اين است كه امكان زنده ماندن طوطي‌هاي وحشي نسبت به آنهايي كه در اسارت متولد مي‌شوند، بسيار بسيار كمتر است. قيمت طوطي‌هاي ملنگو در بازار متفاوت است ولي با توجه به منبع عمده غذايي آنها يعني تخمه مي‌توان چنين اظهارنظر كرد كه هر خريدار حداقل در ظرف 6 تا 10 ماه بايد معادل ارزش خود طوطي براي آن غذا خريداري كند. البته بايد در نظر داشت كه پيروي از يك الگوي تغذيه تك‌پايه‌يي نظير تخمه آفتابگردان نه‌تنها توجيه‌پذير نيست بلكه با تغذيه مناسب و طبيعي پرنده نيز فاصله زيادي دارد. شرايط اقتصادي و عدم توانايي بيشتر افراد در نگهداري از طوطي‌هاي جفت، تاثير بسزايي بر آمار خريد طوطي‌هاي تك داشته و اين در حالي است كه برخي طوطي‌هاي ماده در اسارت و به دور از جفت گاه صاحب تخم‌هايي بدون نطفه مي‌شوند. عدم آگاهي صاحبان در اين شرايط حتي موقعيت را براي پرنده بينوا سخت‌تر هم مي‌كند چنانچه برخي از آنها در اين حالت روزها به اميد سر بر آوردن تخم‌ها غذا نمي‌خورند و سرانجام بعد از يك انتظار بي‌حاصل به‌شدت بيمار و آسيب‌پذير مي‌شوند. به علاوه طوطي‌هاي تك معمولا به‌شدت به صاحبان خود وابسته هستند لذا اگر تنها و مهجور بمانند، عصبي شده و شروع به رفتارهاي هيستريك از جمله كندن پرها مي‌كنند. اين مساله كه ريشه در عصبي شدن پرنده دارد چنانچه بسياري تصور مي‌كنند تنها يك عادت نيست بلكه به‌تبع آن آسيب‌پذيري طوطي نيز در مقابل انواع بيماري‌ها شدت مي‌گيرد.
از مرز شنيده‌ها تا واقعيت
هنگام خريد طوطي‌هاي طوق صورتي معمولا جملاتي نظير اينكه نگهداري آنها آسان‌تر است يا اينكه آنها به دليل علاقه وافر به آب تميز هستند و بيماري ندارند، زياد شنيده مي‌شود. اما آيا واقعا ملنگوها بيماري خاصي ندارند؟ نظر آقاي دكتر مهران گرامي به عنوان يك دامپزشك به‌اين شرح است: «بيماري‌هايي كه مي‌توانند طوطي‌ها را درگير كنند، متفاوت هستند از جمله مهم‌ترين آنها مي‌توان به آبله، آنفلوآنزا، عفونت‌هاي پاراميكسو ويروس، هرپس‌ويروس‌ها (كه مي‌توانند انسان‌ها را هم درگير كنند)، سالمونلوز، بيماري باكتريايي كلي‌باسيلوز، پسي‌تاكوز ، پاستورلوزي، عفونت باكتريايي زودوموناس، بيماري‌هاي قارچي آسپرژيلوس و . . . اشاره كرد. در مواردي نيز نقرس، ديابت، كم‌كاري تيروييد، كمبود آهن، مسموميت با فلزات سنگين، مسموميت با گياهان خانگي، چاقي مفرط و نارسايي قلب، انسداد طبيعي پيش معده و حتي پركني مشاهده شده كه مورد آخر اغلب ناشي از استرس، جابه‌جايي، حمل و نقل، تغيير محيط، عدم توجه صاحب يا تعويض صاحب اول است.»
زيبايي واقعي در دامان طبيعت
زيبايي هر پرنده‌يي را آزادي معنا مي‌كند. بدون اغراق آوازخواني، جست و خيز و پرواز هر پرنده ارزش واقعي خود را در طبيعت بازمي‌يابد. اگر كودكان ما مشتاق شناخت دنياي اعجاب‌آور طوطي طوق صورتي هستند، راه‌حلش ساده است: آشتي با طبيعت و نه لزوما اسارت. تعداد كودكاني كه بعد از چند روز نگهداري از پرندگان در قفس خسته شده‌اند، كم نيست. از طرف ديگر پيش از باز كردن درهاي قفس روي هر پرنده‌يي بايد زنجيره‌هاي به هم پيوسته طبيعت و احتمال تاثيرات غيرمستقيم بر زندگي ساير گونه‌هاي بومي را نيز به خاطر آورد. حتي عودت پرنده به مراكز خريد هم اغلب دردسرساز است، در اين اثنا راه‌هايي نظير واگذاري به مراكز نگهداري حيوانات و… كم نيستند اما همه اينها پاك كردن صورت مساله است. واقعيت اين است كه پرندگان نگهداري شده در اسارت نه‌تنها به آساني توان بقا در طبيعت را ندارند بلكه نگهداري آنها در اسارت هم زندگي ناخوشايندي را براي آنها رقم مي‌زند. پرندگان اسير به محكوماني مي‌مانند كه چه در اسارت و چه حتي در صورت آزادي، محكوم به زجر و ناراحتي هميشگي هستند.
پي‌نوشت:
1- تهران در آيينه زمان، نوشته محمود طلوعي، انتشارات تهران، صفحه
* جامعه.
