دیده بان حقوق حیوانات: به گزارش روابط عمومي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي،پرنده نادر و در خطر انقراض ‘ميش مرغ’، كه از آن به عنوان يك پرنده افسانه اي ياد مي كنند، مي رود تا بار ديگر با به پرواز درآمدن در آسمان هاي آذربايجان غربي خود را از فهرست قرمز اتحاديه جهاني حفاظت خارج سازد.
پرنده ‘ميش مرغ’، كه در زبان محلي ‘چيرگ’ نيز ناميده مي شود، يكي از بزرگترين پرندگان ايران و از گونه هاي منحصر به فرد و بسيار مهم جانوري در جهان به شمار مي آيد كه نسل آن با خطر انقراض روبه روست.
اين پرنده نادر(Otis tarda) نام دارد كه جزء بزرگترين پرندگان گياهخوار بوده و با جثة بزرگ و بال‌هاي كشيده و پرتوان، لقب سنگين‌ترين پرنده قادر به پرواز جهان را دارد.
ميش مرغ، كه از نظر حفاظتي در فهرست قرمز اتحاديه جهاني حفاظت (IUCN) در طبقه آسيب‌پذير (VU) قرار دارد، در سال هاي اخير مورد توجه مسوولان سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفته و با اقدام هاي در دست انجام در آذربايجان غربي، اميد دوستداران محيط زيست براي احياء اين گونه كمياب را افزايش داده است.
ميش‌مرغ در خاورميانه به طور عمده در سوريه، فلسطين و ايران ديده مي‌شود و در داخل كشور در استان‌هاي آذربايجان غربي، كردستان و همدان پراكندگي دارد.
گاهي نيز تعدادي در فصل پاييز و زمستان در شمال شرقي كشور مشاهده مي‌شوند.
اين‌گونه در غرب و شمال غرب ايران نظير حاشيه درياچه اروميه در شهرستانهاي بوكان و مهاباد ديده شده است.
ميش مرغ همچنين در مناطقي نظير ‘ديواندره’ و ‘زرينه اوباتو’ در كردستان و دشت ‘اسد آباد’ همدان نيز مشاهده شده اند.
در زمان حاضر شمار اندكي از اين گونه نادر در كشور در زيستگاه هاي آذربايجان غربي زندگي مي كنند و جمعيت اندك اين گونه نيز كه در زيستگاه هايي مانند دشت ‘اسدآباد’ ديده شده بودند در سال هاي اخير به علت تغييرات گسترده ايجاد شده در وضع زيستگاهي آنان شمارشان به صفر رسيده است.
اين گونه يكي از پرندگان نادر ايران محسوب مي‌شود كه در سال 1346 جزو پرندگان ‘حمايت شده’ اعلام شد.
اغلب كارشناسان شكار ميش‌مرغ‌ها در دهه اول انقلاب و قبل از آن را يكي از مهمترين دلايل كاهش جمعيت اين‌گونه مي دانند.
شكار بي‌رويه، تخريب زيستگاه، تبديل زمين‌هاي ديمي به آبي (مكانيزه شدن كشاورزي) باعث كاهش بي‌رويه اين گونه در دهه‌هاي اخير شده است.
جمعيت چيرگ يا همان ميش مرغ در زمان حاضر از يكصد تا 150 قطعه تجاوز نمي‌كند و همين مساله، نگراني‌هاي عمده‌اي را از جانب دوستداران محيط زيست به همراه دارد.
اين پرنده از جمله پرندگان خشكي زي بوده كه زيستگاه اصلي آن دشت‌هاي باز و اغلب بدون درخت، استپ‌ها و مراتع است.
به دليل رشد جمعيت روستاها و همچنين تخريب مزارع لوبيا و نخود و حبوبات و كاشت گندم ديگر ميش مرغ در زيستگاه هاي خود احساس امنيت نكرده و به دنبال پيدا كردن زيستگاهي امن محل زندگي خود را تغيير داده است.
كارشناسان معتقدند اغلب زيستگاه‌هاي اين‌گونه شامل تپه ماهورهاي كم ارتفاع و دشت‌هاي باز، به مزارع كشاورزي به ويژه اراضي ديم كم بازده تبديل شده است به همين دليل اين‌گونه را ناچار كرده كه مزارع گندم، نخود و جو را به عنوان زيستگاه خود انتخاب كند.
اين عامل در مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت محصولات، همواره به عنوان عاملي براي ايجاد استرس در اين پرنده شده و آن را در معرض تهديد و خطر قرار داده است.
در يك بررسي در استان آذربايجان غربي، مشخص شده اين‌گونه به‌دليل تخريب زيستگاه، مزارع و كشتزارها به ويژه اراضي كشاورزي گندم، جو، نخود و يونجه‌زارها را به‌عنوان زيستگاه جوجه‌آوري خود انتخاب و در همان زيستگاه‌ها نيز تغذيه، استراحت و زمستان‌گذراني مي‌كند.
علاوه بر اين بروز پديده خشكسالي در دو دهه اخير از ديگر عوامل طبيعي مهم در كاهش جمعيت ميش‌مرغ در سطح كشور بوده است، زيرا در زمان خشكسالي گندمزارها و ساير مزارع از جمله مزارع نخود كه محل تخمگذاري و تغذيه اين پرنده محسوب مي شود، خشك شده است.
در زمان حاضر به طور كلي، هر‌چه از شمال غربي ايران به سمت غرب پيش مي‌رويم از تعداد ميش‌مرغ‌ها كاسته مي‌شود؛ يعني دشت‌هاي آذربايجان بيش از دشت‌هاي كردستان، كرمانشاه و همدان ميش‌مرغ‌ها را در خود جاي داده و مي‌دهد.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست كشور گفت: 40قطعه از اين پرنده ارزشمند در زيستگاه هاي آذربايجان غربي زيست مي‌كنند.
‘محمدجواد محمدي زاده’، با اشاره به ايجاد مركز تحقيقات ميش مرغ در آذربايجان غربي گفت: اين مركز در زميني به مساحت دو هكتار به منظور حفاظت، گونه ميش مرغ احداث مي‌شود و نقش مهمي در احيا و تكثير اين گونه خواهد داشت.
وي، با بيان اينكه منطقه زيستگاه ‘دشت سوتاو’ بوكان به پناهگاه حيات وحش تبديل شده، افزود: با احداث اين مركز گونه كمياب اين پرنده افزايش يافته و پيش بيني مي شود به يكصد قطعه در يك سال آينده برسد و از خطر نابودي نجات يابد.
مديركل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي نيز گفت: اين استان داراي بيشترين تعداد پرنده در خطر انقراض ميش مرغ در كشور است.
‘حسن عباس نژاد’ افزود: از اين نوع پرنده كمياب پيش بيني مي شود 50 تا 60 قطعه در آذربايجان غربي وجود داشته باشد كه به تازگي در آخرين سرشماري انجام شده در يكي از زيستگاه هاي اين پرنده تنها 32 قطعه از آن شمارش شد.
وي دشت ‘سوتاو’ بوكان را مهمترين زيستگاه پرنده ميش مرغ در كشور عنوان كرد و گفت: اين مكان به دليل شرايط مطلوب و منحصر به فرد خود به مهمترين زيستگاه پرنده نادر ميش مرغ در كشور تبديل شده است.
عباس نژاد افزود: دشت سوتاو كه يك پهنه تپه ماهوري به وسعت 400 هكتار را در روستاي حماميان از توابع شهرستان بوكان شامل مي‌شود، سالانه پذيراي 20 تا 25 قطعه از اين نوع پرنده نادر بوده كه چندي پيش از سوي اداره كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان غربي به عنوان پناهگاه ميش مرغ در استان اعلام شد.
وي ادامه داد: در سال هاي گذشته به علت تخريب زيستگاه اين پرنده و تبديل آن به مزارع، شكار غيرقانوني و به هم خوردن تعادل زيست محيطي آن كه منجر به سلب آرامش و امنيت زيستگاهي ‘ميش مرغ’ در ديگر مناطق كشور شده در زمان حاضر آذربايجان غربي را به مهمترين زيستگاه اين پرنده تبديل كرده است.
عباس نژاد گفت: به منظور حفاظت، احياء و تكثير اين پرنده كه يكي از گونه هاي كمياب و نادر در جهان است، به زودي احداث نخستين مركز تحقيقات و مطالعات پرنده ‘ميش مرغ’ كشور در شهرستان بوكان با يك ميليارد و 200 ميليون ريال آغاز خواهد شد.
معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي هم گفت: ميش مرغ به عنوان يكي از گونه هاي بارز استان مطرح بوده و در سايه امنيت ايجاد شده در زيستگاه هاي آن به ويژه در حومه شهرستانهاي بوكان و مهاباد توانسته است به زندگي خود ادامه دهد.
‘حميد رعناقد’، افزود: اين گونه كه دست كم80 درصد از جمعيت كشوري آن در آذربايجان غربي زندگي و زاد و ولد مي كنند در سطح بين المللي داراي اهميت فراواني است زيرا جمعيت اندكي از آن كه در زيستگاه ها باقي مانده هم اكنون در خطر انقراض قرار دارند.
وي توسعه شهرنشيني، تبديل زمين به اراضي كشاورزي، شكار غيرمجاز و به ويژه جمعيت اندك ميش مرغ در كشور را از مهمترين تهديدهاي اين گونه عنوان كرد.
رعنا قد افزود: اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي در نظر دارد با احداث نخستين مركز تحقيقاتي ميش مرغ كشور در شهرستان بوكان كه از زيستگاه هاي مهم اين پرنده در كشور است نسبت به تكثير مصنوعي آن اقدام كند كه اين اقدام باعث خواهد شد در كنار حمايت از اين گونه در طبيعت، با انجام آموزش هاي زيست محيطي به روستانشينان و گشت و كنترل هاي مداوم در افزايش جمعيت آن تلاش كند.
رييس اداره حفاظت محيط زيست بوكان شرايط زيستگاه هاي اين پرنده در اين شهرستان را بسيار مطلوب عنوان كرد و افزود: به دليل فراهم ساختن شرايط حفاظتي و امنيتي در زيستگاه هاي اين منطقه به ويژه دشت ‘سوتاو’ در روستاي حماميان، اين منطقه به مهمترين زيستگاه ميش مرغ در كشور تبديل شده است.
‘محمد احمدي’ گفت: در آخرين سرشماري هاي انجام شده 30 تا 40 قطعه از اين پرنده به صورت مستقيم و مستند مشاهده و شمارش شد.
وي عمده ترين زيستگاه هاي اين پرنده را دشت ‘سوتاو’ حماميان، منطقه شكار ممنوع ‘سه كانيان’، ‘ينگيجه’ و ‘آلبلاغ’ عنوان كرد و گفت: در زمان حاضر اين پرنده علاوه بر زيست در زيستگاه دشت سوتاو اقدام به لانه سازي و جوجه آوري نيز مي كند.
احمدي اضافه كرد: براي حمايت از اين گونه با ارزش و در خطر انقراض زيستگاه دشت سوتاو اين شهرستان به پناهگاه حيات وحش تبديل شد.
وي با بيان اينكه حفاظت از زيستگاه هاي اين پرنده در حد مطلوبي هم اكنون در دست انجام است گفت: تعامل و همكاري خوب مردم اين منطقه يكي از مهمترين عوامل ازدياد اين نوع پرنده است كه باعث شده ميش مرغ ها در اين زيستگاه ها در امنيت كامل به سر ببرند.
وي افزود: روستانشينان حاشيه زيستگاه هاي اين پرنده تاكنون با احساس مسووليت خوبي كه داشته اند در همكاري با اداره حفاظت محيط زيست اين شهرستان نقش مهمي در ايجاد امنيت براي زندگي اين نوع پرنده ايفا كرده اند كه قابل تقدير است.
رييس اداره حفاظت محيط زيست مهاباد مي گويد: ميش مرغ به طور عمده در اين شهرستان در مناطقي نظير ‘باجوند’ ، ‘آزاد’ و ‘قلقله’ و ‘كاني سيب’ در بخش خليفان مشاهده شده اند كه در تعداد از اين مناطق حتي اقدام به لانه گذاري و جوجه آوري نيز كرده اند.
‘فاروق سخنور’، تعداد پرندگان ميش مرغ شمارش شده در اين زيستگاه ها را حدود هفت تا هشت قطعه اعلام كرد.
وي اظهار داشت: با تقويت گشت و كنترل هاي نظارتي در اين زيستگاه ها در اوايل قصل بهار در فصل لانه گذاري و در تيرماه در هنگام جوجه آوري سعي شده تا امنيت كاملي در اين مناطق براي زندگي اين گونه با ارزش به وجود آيد.
سخنور گفت: براي حفاظت بيشتر از ميش مرغ همچنين تمامي اعضاي شوراهاي اسلامي روستاهاي حاشيه زيستگاه هاي اين پرنده در مهاباد براي نحوه برقراري امنيت در اين مناطق توجيه شده و آموزش هاي لازم را فراگرفته اند.
معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي اضافه كرد: خوشبختانه با انجام اقدام هاي لازم از سوي اين اداره كل در زمان حاضر تعداد گونه هاي زمستان گذران ميش مرغ در زيستگاه هاي اين استان به وفور مشاهده و زادآوري آنها تثبيت شده است.
رعناقد گفت: گونه هايي از اين پرنده هم اكنون در نقده، مهاباد، بوكان و مياندوآب ديده شده كه علاوه بر زيست اقدام به تخمگذاري و جوجه آوري نيز مي كنند.
وي افزود: هم اكنون علاوه بر زيستگاه هاي بوكان حضور اين پرنده در دشت هاي باجوند و آزاد مهاباد نيز به تثبيت رسيده است.
به گفته كارشناسان محيط زيست يكي از مهمترين مواردي كه در زمينه حفاظت از اين گونه در حال انقراض بايد به آن توجه كرد دخيل كردن حاشيه نشينان و روستاييان اطراف زيستگاه هاي اين پرنده در امر حفاظت از آن است.
آنان معتقدند همانگونه كه حاشيه نشينان اين زيستگاه ها مي توانند تهديد كننده اين گونه باشند از سويي ديگر مي توانند حمايت كننده آن نيز باشند از اين رو بايد با مشاركت دادن آنان در امر حفاظت از نسل اين گونه منحصر بفرد تا حد ممكن صيانت به عمل آورده شود.
اقدام هاي سال هاي اخير سازمان حفاظت محيط زيست در توجه به احيا و تكثير اين گونه نادر و در حال انقراض همچنين توجه ويژه به تامين امنيت زيستگاه هاي ميش مرغ و احداث يك مركز تحقيقاتي در شهرستان بوكان اميد دوستداران پرندگان را به احياي نسل ميش مرغ و ديده شدن دوباره آنها در آسمان هاي ديگر نقاط كشور را دو چندان كرده است.
ميش مرغ پرنده‌اي از خانواده ‘هوبرگان’ است كه در دشت هاي وسيع بي‌درخت، زمين‌هاي استپي و كشتزاراي پهناور حبوبات و علفزارها زندگي مي‌كند.
اين پرنده داراي گردن و پاهاي كشيده، بالها و منقار پهن و پرهاي رنگارنگ است و روي زمين لانه‌سازي مي‌كند.
ميش مرغ در فصل بهار تخمگذاري مي‌كند و در هر دوره تخمگذاري نيز دو تا چهار تخم مي‌گذارد كه پس از 25 تا 27 روز جوجه‌هاي آن به دنيا مي‌آيند.
ميش مرغ يكي از بزرگترين پرندگان ايران است و از نظر شكل و جثه شباهت زيادي به بوقلمون دارد.
طول بدن ميش مرغ به يك متر و وزنش به بيش از 15 كيلوگرم مي‌رسد كه پرهاي آن در قسمت پشت نخودي سير با راه‌هاي عرضي سياه و در قسمت شكمي، كاملا سفيد رنگ است.
اين پرنده پاهاي قوي و بلندي دارد كه به سه انگشت ختم مي‌شود و به دليل داشتن پاهاي قوي كمتر پرواز مي‌كند.
اين پرنده بسيار زود رم كرده و بسيار محتاط است و با اينكه پروازش قوي است، اغلب در مقابل خطر مي‌دود يا مخفي مي‌شود.
ميش مرغ يا چيرگ پرنده‌اي است با چشم‌هاي تيزبين كه از فاصله دور خطر را احساس مي‌كند و با پرواز و يا استتار، خود را از خطر دور نگه مي‌دارد.
اين پرنده مناطق خلوت و آرام را ترجيح مي‌دهد و از مكان‌هاي پر تراكم گريزان است.
راه رفتن آن آرام و با وقار بوده و در حين راه رفتن و پاييدن اطراف، گردن خود را بالا نگه مي‌دارد. شيوه زندگي آن كاملا’ اجتماعي بوده و به طور معمول در دسته‌هاي چندتايي و يا چند ده‌تايي مشاهده مي‌شود.
چيرگ در ساختار زندگي گروهي خود تدابير امنيتي مخصوص را به اجرا مي‌گذارد و براي حفاظت گروه از خطرات احتمالي به گماردن نگهبان مي‌پردازد كه اين ويژگي مي‌تواند تا حدودي اين پرنده را در برابر خطرات شكار محفوظ نگه دارد.
نر و ماده اين پرنده شبيه به هم هستند اما نرها جثه بزرگتري دارند. پرنده نر بالغ نوار بلوطي رنگي در ناحيه سينه دارد و پرهاي سبيل‌مانندي مركب از موپرهاي سفيد در دو طرف صورت آن ديده مي‌شود.
ميش مرغ‌ها، بيشتر در كشتزارهاي مسطح مانند مزرعه‌هاي گندم، نخود و يونجه زندگي مي‌كنند و تغذيه آنها نيز بسيار متفاوت و شامل مواد گياهي و حيواني مختلف است.
ميش مرغ پرنده‌اي تقريبا’ همه چيز خوار است كه بيشتر از گياهان (ساقه گياهان، دانة غلات، جوانه‌هاي مرتعي، يونجه و …)، حشرات، مارمولك‌ها، ملخ‌ها و سنجاقك‌ها تغذيه مي‌كند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه بيشترين ساعات تغذيه در اوايل و اواخر روز (صبح و غروب) بوده و بقيه روز را به استراحت و پاييدن منطقه مي‌پردازد.
در بهار كه زمان جوجه آوري است آشيانه خود را در قسمت‌هاي انبوه اين مزارع مي‌سازند اما در پاييز و زمستان نيز مي‌توان آنها را در مزارع درو شده مشاهده كرد.
طريقه لانه‌سازي اين پرنده ساده بوده و گاهي بدون استفاده از پوشال و تنها روي زمين ساخته مي‌شود.
زمان تخمگذاري اين پرنده به طور عمده در اواسط بهار بوده و به طور عمده دو تا سه تخم گذاشته كه رنگ آن خاكستري زيتوني با لكه‌هاي درشت و تيره است.
وزن تخم‌ها حدود 150 گرم بوده و در فاصله دو تا سه روز گذاشته مي‌شوند.
پس از گذاشتن آخرين تخم دوره هچينگ تخم‌ها شروع شده و تقريبا’ چهار هفته به طول مي‌انجامد.
پس از جفت‌گيري پرنده نر در عمل هيچ نقشي در پرورش و نگهداري از جوجه‌ها نخواهد داشت و جوجه‌ها پس از بيرون آمدن از تخم تا مدتها به مادر وابسته خواهند بود.
ميش مرغ‌ها دشت‌ها و اراضي كشاورزي غيرمتمركز، بدون مزاحمت يا مزاحمت كم را مي‌پسندد به محض احساس خطر، به طرف نقاط مرتفع پرواز مي‌كنند و در آنجا به ديده باني مي‌پردازند.
آنها معمولا’ ديمزارهاي گندم و نخود را به عنوان محل آشيانه‌سازي و جوجه‌آوري انتخاب مي‌كنند تا به راحتي از ديد انسان و ساير عوامل مزاحم در امان باشند و جوجه‌ها به منبع اصلي تغذيه خود كه گندم و نخود است دسترسي داشته باشند و در مواقع احساس خطر خود را به راحتي مخفي كنند.
