دیده بان حقوق حیوانات: اینکه برای نخستین‌بار کسی موفق بشود در طبیعت عکسی با کیفیت بالا از یک گربه شنی بگیرد البته تحسین‌برانگیز است؛ اما مسئله زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که یک محیطبان گمنام موفق به ثبت این تصویر شده باشد نه یک کارشناس محیط‌زیست یا یک عکاس صاحبنام طبیعت؛ تصویری که مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی می‌گوید آن را برای مشاوران خارجی پروژه ارسال کرده و آنها پس از رویت تصویر تأکید کرده‌اند که این تصویر در جهان بی‌نظیر است.
به گزارش همشهری، در عین حال، این مدیر یادآور می‌شود که نباید تلاش و زحمات سایر دست اندرکاران پروژه یوز و رئیس اداره کل محیط‌زیست نایین در فراهم‌سازی زمینه لازم برای ثبت این تصویر نادیده گرفته شود. هرچه هست اکنون این تصویر در دسترس همه علاقه‌مندان محیط‌زیست و حیات وحش است؛ تصویری منحصر به فرد. همین منحصر به فرد بودن تصویر سبب شد تا درحاشیه پناهگاه حیات وحش عباس‌آباد، با محمدرضا حلوانی، محیط‌بانی که تصویر را ثبت کرده است، گپی بزنیم. حلوانی مثل 3000 محیطبان دیگر، با کمترین مزایا در گمنامی عمر و جوانی خود را در بیابان به‌سر می‌برد تا آخرین بازمانده‌های حیات وحش را برای نسل آینده حفظ کند.
دهم فروردین ماه عقربه ساعت‌شمار ساعت 10 و 5 دقیقه شب را نشان می‌داد، محمدرضا تازه از حوزه استحفاظی‌‌اش – پناهگاه حیات وحش عباس آباد نایین- برگشته بود که با او به گفت‌و‌گو نشستیم.
دهنه قطنی، پاتوق اصلی یوز. رفته بودم سری به دوربین‌های تله‌ای بزنم.3 ماهی است که 10دوربین تله‌ای دیجیتال در منطقه نصب کرده‌ایم.
- منظور از منطقه، همان پناهگاه حیات وحش عباس آباد نایین است؟
بله.
- چند محیطبان از پناهگاه حفاظت می‌کنند؟
به‌طور ثابت 7 محیطبان؛ 6محیطبان هم از نایین می‌آیند و می‌روند.
- چند قلاده یوز در این پناهگاه وجود دارد؟
براساس آخرین آماری که در بهمن ماه گذشته تهیه شد به‌طور قطع 4 قلاده یوز در منطقه وجود دارد اما به‌طور غیررسمی می‌توان گفت 7 یوز در منطقه وجود دارد.
- گونههای شاخص حیات وحش در این پناهگاه کدامند؟
به جز یوز می‌توان به گربه شنی، پلنگ، کاراکال، زاغ بور، هوبره، عقاب طلایی و بالابان اشاره کرد. شمار زاغ بور و هوبره بیش از دیگر حیوانات است البته هنوز جمعیت این دو پرنده سرشماری نشده، ولی در زمستان که هوبره‌ها به مزارع هجوم می‌برند گاه در دسته‌های 50 تایی هم دیده شده‌اند.
- با این وصف باید مهمان ناخوانده هم داشته باشید منظورم شکارچی غیرمجاز است؟
در مجموع، هر ماه یک شکارچی غیرمجاز دستگیر می‌کنیم. البته باید از همکاری خوب نیروی انتظامی تشکر کنم چون ما اسلحه نداریم و به‌طور نامحسوس شکارچیان غیرمجاز را تعقیب می‌کنیم و به محض رویت آنها موضوع را به نیروی انتظامی اطلاع می‌دهیم. افراد نیروی انتظامی هم مثل برق خودشان را می‌رسانند و متخلفان را دستگیر می‌کنند.
- شکارچیان غیرمجاز بیشتر چه گونه‌هایی را شکار می‌کنند؟
کل و بز و قوچ و میش که طعمه یوز هستند.
- برویم سراغ تصویر گربه شنی. چطور این عکس را گرفتید؟
خیلی دنبال این عکس بودیم. قبلا عکس‌های زیادی از این گربه در اسارت گرفته شده؛ یعنی گربه را زنده‌گیری می‌کردند بعد هنگام رهاسازی در طبیعت از حیوان عکس می‌گرفتند اما عکسی از گربه در طبیعت وجود نداشت. آقای مهندس اکبری (رئیس اداره محیط‌زیست نایین) اطلاعات خوبی در باره گربه شنی داد. بعد رد پای گربه و لانه فعالش را پیدا کردم و جایی که این حیوان زیاد رفت‌وآمد می‌کرد دوربین را نصب کردم و به این ترتیب عکس این گربه گرفته شد. بعدهم از تهران آمدند و جلوی لانه فعال گربه، دوربین مادون قرمز کار گذاشتند و در حالت کاملا طبیعی 7 دقیقه فیلم از حیوان تهیه کردند.
- بعد از تهیه عکس چه اتفاقی افتاد، کسی به منطقه آمد؟
3 روز مانده به عید (آخرین روزهای اسفند 89) 2آمریکایی با بچه‌های پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز به منطقه آمدند و وضعیت را بررسی کردند. قرار شد گردنبند ردیاب بفرستند تا روی گردن گربه‌ها نصب شود. آنها گفتند با این کار می‌خواهند روی گربه شنی تحقیق کنند. من در این باره اطلاع کاملی ندارم و مسئولان پروژه یوز اطلاعاتشان کامل‌تر است.
مردم بومی بارها گزارش داده‌اند که یوز دیده‌اند. این خیلی خوب است و نشان می‌دهد که وضعیت یوزها خوب است.
- بدترین خاطره‌ات از سال 89 چیست؟
لاشه 2 گربه شنی را پیدا کردم که سگ‌های گله کشته بودند. چوپان‌ها گله‌ها را برای چرا به سمت ماسه بادی می‌برند و آنجا سگ‌های گله، گربه‌ها را از پا درآورده بودند.
- مگر در این زمینه اطلاع‌رسانی نشده؟
اطلاع‌رسانی شده اما مشکل اینجاست که چوپان‌ها افغانی هستند و همین کار اطلاع‌رسانی را مشکل می‌کند. با این حال، اینقدر به گوش آنها خوانده‌ایم که چند وقت پیش 2 گربه شنی را که سگ‌ها به آنها آسیب رسانده بودند، همین چوپان‌ها آوردند و به ما تحویل دادند. خوشبختانه بعد از آنکه با مراقبت ویژه گربه‌ها بهبود پیدا کردند در طبیعت رهایشان کردیم؛ در حالی که قبلا اصلا برای این چوپان‌ها مهم نبود که سگ‌ها، گربه‌ها را پاره پاره کنند اما حالا خیلی مراقبند.
- در حال حاضر چند گله در منطقه وجود دارد؟
در دل منطقه 4 گله وجود دارد و هر گله هم 5تا6 سگ دارد.
- تا حالا چند بار در منطقه کارگاه آموزشی و اطلاع‌رسانی برگزار شده؟
2 بار. هر دوبار هم از طرف پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز که واقعا اثر‌گذار بوده است.
- به‌نظر شما، بهترین راهکار برای حفاظت از حیات وحش چیست؟
اطلاع‌رسانی خیلی مهم است. هرقدر اطلاع‌رسانی بیشتر باشد، مردم روشن‌تر می‌شوند و کار حفاظت آسان‌تر می‌شود.
از نگاه مدیر پروژه حفاظت از یوز پناهگاه حیات وحش عباس‌آباد یکی از بااهمیت‌ترین زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی است. از این رو، به سراغ مهندس علیرضا جورابچیان، مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی رفتیم و نظر وی را در باره آخرین وضعیت پروژه و این زیستگاه و اهمیت آن جویا شدیم.
- پروژه حفاظت از یوز چه وضعیتی دارد؟
بگذارید قبل از هرچیز بگویم 40 درصد از کل مناطق 4گانه تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست به زیستگاههای یوزپلنگ اختصاص دارد، منتها ما برای حفاظت از این عرصه بسیار وسیع کلا 4 درصد محیطبانان را در اختیار داریم. برای اینکه مسئله روشن شود 6میلیون و 300 هزار هکتار از 13/5میلیون هکتار از کل عرصه‌های حفاظت شده کشور قلمرو یوزپلنگ است. کل محیطبانان کشور هم 3هزار نفرند اما کمتر از 100 محیطبان حفاظت از 6میلیون و 300هزار هکتار را که زیستگاه یوز است، برعهده دارند. با این حال و با وجود همه تنگناهایی که ما داشته و داریم، ادعا می‌کنیم که جمعیت حیات وحش در این زیستگاه‌ها افزایش یافته، درصورتی که در اکثر زیستگاههای دیگر جمعیت حیات وحش کاهش یافته است. من تقاضایم این است که این ادعا را بررسی کنند. حداقل این است که وضعیت روشن می‌شود.
- درباره پناهگاه حیات وحش عباس آباد بفرمایید.
این پناهگاه، بسیار با اهمیت است؛ منطقه‌ای بکر که حتی پای کارشناسان سازمان هم به آنجا نرسیده مگر تعدادی از دست‌اندرکاران پروژه حفاظت از یوز. به لحاظ اهمیتی که این منطقه دارد ما روی منطقه کار کردیم به‌خصوص کارکنان اداره محیط‌زیست نایین در این زمینه خیلی تلاش کرده‌اند. حاصل این تلاش آنها و دست‌اندرکاران پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز، کتابی است با 150 صفحه مطلب که در قطع وزیری تهیه شده و به‌زودی در بین جوامع بومی حاشیه پناهگاه عباس‌آباد نایین به‌صورت رایگان توزیع می‌شود. این کتاب حاوی اطلاعاتی است در باره یوز و حیات وحش که به‌منظور ارتقای آگاهی حاشیه‌نشینان این پناهگاه با ارزش تدوین شده است. در سال 89 در مجموع 5کتاب چاپ شد که یکی از آنها همین کتاب مربوط به پناهگاه حیات وحش عباس‌آباد است که همانطور که اشاره شد به‌زودی بین جوامع بومی توزیع می‌شود. بقیه کتاب‌ها هم با اطلاعات مشابه برای زیستگاههای یوز شامل نایبندان، پارک ملی کویر، توران و بافق تهیه شده است. همه این کتاب‌ها با 2هزار نسخه منتشر شده و در اختیار حاشیه‌نشینان زیستگاههای مذکور قرار گرفته است؛ نتیجه هم خارق‌العاده بوده. به عبارت دیگر، موفق‌ترین اقدام برای حفاظت از یوز همین اطلاع‌رسانی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی بوده است.
- در منطقه عباس‌آباد هم کارگاه برگزار کرده‌اید؟
طی 2سال‌اخیر، 33 کارگاه آموزشی داخل زیستگاههای یوز برگزار کرده‌ایم با موضوعاتی ازقبیل معرفی یوز، شناسایی کریدورها و طعمه‌های این حیوان و بیماری‌های حیات وحش. در این کارگاه‌ها علاوه بر نمایش فیلم و اسلاید، جزوه‌های آموزشی هم توزیع شده است. اما با وجود آنکه این کارگاه‌ها بسیار اثر‌گذار بوده است برای برگزاری این کارگاه‌ها با تنگناهای مالی مواجهیم.
هزینه برگزاری یک کارگاه 500هزار تومان است اما همین بودجه اندک را در اختیار نداریم. ما به این نتیجه رسیده‌ایم که آموزش و اطلاع‌رسانی در حفاظت از یوز و به‌طور کلی حفاظت از حیات وحش حرف اول را می‌زند؛ بر این اساس، باید در کنار ارتقای دانش محیطبانان، آگاهی عمومی به‌ویژه آگاهی حاشیه‌نشینان زیستگاه‌ها ارتقا یابد.
بدون اطلاع‌رسانی کار حفاظت از یوز و سایر گونههای حیات وحش به جایی نمی‌رسد.
