بازگشت تنها بازمانده درنای سیبری به ایران

وب سایت پرندگان ایران، ضمن تبریک این اتفاق به علاقمندان، نوشت:

رسیدن آخرین درنای سیبری به جا مانده از جمعیت ایرانی بر دوستداران این پرنده خجسته باد

درنای نر تنها، آخرین بازمانده جمعیت درنا که در گذشته نه چندان دور 16 قطعه از آن در ایران شمارش می شده  دوشنبه 3 آبان ماه1389 حضور درنای سیبری در دامگاه فریدون کنار توسط آقای احمدی و پیوسته از دامگاه داران ازباران و فریدونکار گزارش شده است و خانم الن توکلی گزارش فوق را تایید نموده است است.

این روز نیک و خجسته را به تمام ایرانیان و دوستداران حیات وحش ایران تبریک می گوییم

دلم میخواست داستان این عکسارو کوتاه براتون بگم، روز دوشنبه من با خانم الن توکلی و دکتر محمود کرمی دانشگاه قرار داشتم، خانم توکلی که سالهاست با عشق برای حفظ درنا و ساختار بومی و منحصر به فرد دامگاه در ایران تلاش می کنه با دیدن دوباره فیلم ساخته آقای صیامی در مورد درنا گریه کرد(هر چند که تمام صحنه های فیلم رو حفظ بود!!)من می تونستم غم از دست رفتن این پرنده زیبا رو در کلام و چهره دکتر کرمی هم ببینم،روزغم انگیزی بود … اما اون شب مثل روز روشن و زیبا شد! چون الن تماس گرفت و با خوشحالی گفت معجزه اتفاق افتاده ! یک درنا، یک درنا اومده!و باور نکردنی بود!

بدون کمک مردم محلی امکان نداشت بتونم درنا رو پیدا کنم چون دامگاه فریدون کنار خیلی وسیعه، آقای احمدی(از دامگاه داران ازباران) به من گفت من شک ندارم درنا برگشته!! اما آقای پیوسته(از دامگاه داران فریدون کنار) که شب قبل از اومدن این مهمون عزیز زمستونی مطمئن نبود صبح زود با من تماس گرفت و با شادی گفت درنا است !!! خودشه اوومده دامگاه من!! و من راه افتادم… همه خیلی خوشحال بودن..کاش اونجا بودید..معجزه اتفاق افتاده بود…

دُرنای سیبری پرنده‌ای است از خانواده درنایان.

طول این پرنده ۱۳۵ سانتی‌متر و صدای آن آرام، آهنگین و رسا شبیه کروک کروک است. درنای سیبری در مناطق تالابی، شالیزارها، نیزارها و دریاچه‌ها به سر می‌برد.

پراکندگی درنای سیبری بیشتر در جنوب چین، هند و سیبری روسیه است. درناهای گروه شمال روسیه زمستان‌ها به منطقه فریدون‌كنار مازندران ایران می‌کوچیدند ولی امروزه نسل آن‌ها در ایران تقریباً منقرض شده. در ایران در سال ۱۳۸۵ یک میلیون دلار برای حفظ نسل درنای سیبری در تالاب فریدون‌کنار اختصاص یافته‌است.

پرهای سفید و براق ، رقص جذاب و صدای دلنشین ، این پرنده را از هزاران سال پیش محبوب انسان ساخته است.

مردم بومی مناطق توندرا و تایگا در روسیه (مکانهای جوجه آوری)، این پرنده بزرگ ، سفید و زیبا را مقدس می دانند. مردم سیبری باور دارند که دیدن درنای سیبری باعث شفای بیماران می شود. در کشور هند که تا ۵ سال پیش درناهای سیبری به آنجا مهاجرت می کردند، این پرنده با عنوان «سوسن پرندگان» شناخته شده است.

دانشمندان جهان نیز جذب ویژگی های تماشایی و غیرمعمول این پرنده شده اند. درنای سیبری دارای بلندترین نوک در بین سایر درناهاست و بیشترین وابستگی را به تالاب ها دارد. آنها در حالی که تا قوزک پا در آب هستند، در تالاب ها به جستجوی موجودات زنده کوچک و غدد گیاهان آبزی می پردازند. در هنگام احساس خطر، حتی رفتار نمایشی و صدای آنها با سایر درناها متفاوت است.

مسیر مهاجرت سالانه درناهای سیبری فراتر از محدوده کشورها و قاره هاست. این مساله محققان را وادار می سازد تا در جهت کشف معمای حرکت این پرندگان تلاش کنند. زمانی که مناطق تالابی قطب شمالی در اواخر تابستان شروع به یخ زدن می کنند، پرنده های جفت به همراه جوجه هایشان حرکت به سمت مناطق گرم جنوبی را آغاز می کنند. مهاجرت معمولا در اواسط صبح زمانی که آسمان صاف و جریان هوا موافق است صورت می گیرد. در این هنگام آنها همراه با هوای گرم به اوج صعود می کنند و در این ارتفاع هزاران کیلومتر در مسیری که نیاکانشان پیمودند، به صورت شناور پرواز می کنند. این درناها در مسیر مهاجرت به جنوب ، در روز از یک تالاب به تالاب دیگر سفر می کنند یعنی قبل از تاریکی هوا در تالاب های مسیر فرود می آیند.

بقای درنای سیبری بستگی به حفاظت از این گونه و همچنین حفاظت از تالاب هایی دارد که مناطق تابستان گذرانی ، استراحت و زمستان گذرانی این پرنده هستند. این تالاب ها همچون مرواریدهایی پیوسته در زنجیره مسیر مهاجرت هستند. مسیر مهاجرت درنای سیبری بیش از چندین هزار کیلومتر و فراتر از حدود مرزهای کشورها بوده و شامل مرزهایی است که در زمان مهاجرت حماسی نیاکان این پرنده وجود نداشتند. امروزه حفاظت از این پرنده زیبا و تالاب های مسیر مهاجرتش شدیدا وابسته به همکاری مردم کشورهای ایران ، افغانستان ، آذربایجان ، چین ، هند، قزاقستان ، مغولستان ، پاکستان ، ترکمنستان ، روسیه و ازبکستان است ، تا دست در دست هم این پرنده استثنایی را نجات دهند.

یادداشت تفاهم بین المللی
مسیرهای مهاجرت بین مرزی درنای سیبری نمایانگر چالش های حفاظتی است که در سایر موجوداتی که دارای مهاجرت های فرامرزی هستند نیز دیده می شود. بنابراین نیاز برای همکاری کشورها تحت یادداشت تفاهمی بین المللی برای حفاظت از درنای سیبری احساس شد. در سال ۱۹۹۳ تفاهمنامه ای تحت حمایت کنوانسیون حفاظت از گونه های وحشی مهاجر (CMS) با عنوان «یادداشت تفاهم حفاظت از درنای سیبری» به امضای ۱۱ کشور مسیرهای مهاجرت این درنای سیبری رسید. با حمایت کنوانسیون حفاظت از گونه های وحشی مهاجر و سایر نهادهای بین المللی ، مسوولان و کارشناسان دولتها می توانند به صورت ادواری تشکیل جلسه دهند و برنامه اقدام خود را برای حفاظت از درنای سیبری تدوین کنند.

اقدام برای حفاظت از درنای سیبری

در برنامه اقدام یادداشت تفاهم حفاظت از درنای سیبری مهمترین اقدامات برای حفاظت از درنای سیبری و زیستگاه آن تدوین می شود، که هر ۲ تا ۳ سال مورد بازبینی کشورهای عضو قرار می گیرد.

اهداف اصلی در این برنامه عبارتند از:
۱) کاهش مرگ و میر مستقیم یا غیرمستقیم درنای سیبری

۲) انجام پایش و تحقیقات به منظور بهبود اطلاعات اکولوژیکی از درنای سیبری

۳) افزایش جمعیت و تنوع ژنتیکی

۴) بهبود حفاظت از زیستگاه و توسعه شبکه پروازی در شرق و غرب / مرکز آسیا

۵) افزایش آگاهی عمومی و تبادل اطلاعات

۶) تقویت همکاری های ملی و بین المللی

در هر جلسه کشورها برنامه اقدام را با در نظرگیری اتفاقات افتاده و در حال وقوع ، علتها، بهترین آموخته ها و فعالیت های آتی بازنگری و اصلاح می کنند. این سند برای همکاری با ارگان های دولتی و مدیران مناطق حفاظت شده بسیار مفید است. خصوصا راهنمایی برای تصمیم گیری ها درخصوص اجرای قوانین مربوط به برنامه های پایش ، تلاشهای رهاسازی درنا و برگزاری رویدادهای آموزشی و جلسات مشترک است.

پایش جمعیت درنای سیبری
اگرچه درنای سیبری پرنده ای تاریخی در آسیاست ، تا دهه اخیر اطلاعات کمی درخصوص بیولوژی و نیازهای زیستی این پرنده وجود داشت. دکتر ولادمیر فلینت و تیم او رفتار و اکولوژی درنای سیبری را در مناطق جوجه آوری (شرق سیبری) در سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ مستند کردند. در سال ۱۹۸۰ دکتر زو فاچانگ و دکتر دینگ وینینگ مناطق زمستان گذرانی این درناها را در شرق آسیا در دریاچه پویانگ چین کشف کردند.

در سال ۱۹۸۱ دکتر سروکین و تیمش مکان های آشیانه سازی درنای سیبری را در غرب سیبری در منطقه رودخانه کنوات پیدا کردند. در سال ۱۹۷۸ دکتر علی آشتیانی جمعیت کوچکی از درنای سیبری زمستان گذران را در سواحل جنوبی دریاچه خزر (منطقه فریدونکنار) در ایران کشف کرد. در سال ۱۹۹۶ دکتر یوری مارکین و کارشناسان ایرانی با همکاری انجمن پرندگان وحشی ژاپن ، یک ردیاب رادیویی را به یک پرنده نر در آن جمعیت نصب کردند.

در بهار همان سال از طریق سیگنال های این ردیاب ، دکتر یوری مارکین توانست مکانهای آشیانه سازی این جمعیت غربی را در فاصله ۱۰۰۰ کیلومتری در جنوب کنوات (Kunovat) پیدا کند.

از آن زمان به بعد سه جمعیت غربی ، مرکزی و شرقی درناهای سیبری با دقت پایش شدند. متاسفانه تعداد درناهای سیبری در جمعیت مرکزی که در کشور هند زمستان گذرانی می کردند از ۷۵ قطعه درسال ۱۹۷۴ تنها به یک جفت در سال ۱۹۷۸ کاهش یافت. این آخرین جفت نیز در سال ۲۰۰۲ از بین رفتند. جمعیت غربی درنای سیبری که به ایران مهاجرت می کنند بین سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۸ با حدود ۱۰ الی ۱۲ پرنده ثابت ماند ولی از آن زمان به بعد تعداد این پرنده مهاجر به ایران کاهش یافت به طوری که در زمستان ۱۳۸۵ تنها دو پرنده نر در این جمعیت باقیمانده بود.
برخلاف این کاهش ، بررسی های اخیر از جمعیت شرقی درنای سیبری که به دریاچه پویانگ در چین مهاجرت می کنند نشان می دهد که جمعیت این گروه بیش از ۳ هزار قطعه است. گرچه این عدد نشانگر افزایش این جمعیت است ، ولی این افزایش می تواند به علت تراکم درناها در نتیجه نابودی سایر زیستگاه های آنها و همچنین پیشرفت روشهای سرشماری باشد. وضعیت تقریبا بهتر جمعیت شرقی می تواند به علت حفاظت بهتر درنای سیبری و زیستگاه های تالابی آن در دو کشور روسیه و چین باشد. کاهش شدید جمعیت غربی بدون شک به علت شکار بی رویه در نتیجه چالش های اجتماعی گسترده در برخی از کشورهای مسیر مهاجرت است.

گزارش های اخیر مشاهده درناهای سیبری مهاجر در قزاقستان و در منطقه ولگا در روسیه این امید را می دهد که هنوز تعداد بیشتری درنا در جمعیت غربی وجود دارد.

افزایش آگاهی عمومی
هر تلاشی به منظور حفاظت بدون تغییر رفتار انسانی و افزایش درک از اهمیت حفاظت از درناها و تالاب ها بیهوده است.

به منظور افزایش آگاهی عمومی کشورهای عضو یادداشت تفاهم حفاظت از درنای سیبری ، فعالیت های آموزشی بسیاری را با درگیر کردن مسوولان دولتی ، محققان ، مدیران بخش صنعت ، شکارچیان ، معلمان ، کشاورزان ، صیادان ، دانش آموزان و رسانه ها انجام داده اند و تا به امروز جلسات و دوره های آموزشی بسیاری به منظور درگیر نمودن شکارچیان ، صیادان و سایر ذینفعان درخصوص کاهش تهدیدات درناهای سیبری برگزار شده است.

همچنین به این منظور مواد آموزشی بسیار زیاد و مفیدی شامل بروشور، پوستر، کتابچه ، عکس ، فیلم و غیره تولید و توزیع شده است.

مراسم روز درنا هم اکنون در ۷۰ منطقه در ۸ کشور با درگیر کردن بخش خصوصی و NGO ها برگزار می شود. ثابت شده که چنین فعالیت هایی می تواند در حفاظت از این گونه بسیار موثر باشد.هدف بقای درنای سیبری با حمایت های مردم جهان و تلاش به منظور ساختن پلهایی که هرگز وجود نداشتند، می تواند به واقعیت بپیوندد. این داستان از سال ۱۹۷۰ با تلاش های فراوان دو دانشمند جهان آقایان جورج آرچیبالد (George Archibald) و ران ساوی (Ron Sauey) آغاز شد.

در سال ۱۹۷۸ با کشف درناهای سیبری در ایران ، با همکاری بنیاد بین المللی اولین قدمها در جهت برآوردن آرزوی رهاسازی درناهای سیبری برداشته شد.

امروزه پس از گذشت سالها تلاش و تحقیق برای حفاظت از درنای سیبری متاسفانه شاهد کاهش جمعیت این گونه پرنده باارزش و زیبا هستیم. امیدواریم که با همکاری صمیمانه مردم ایران و سایر کشورها بتوانیم این «سوسن پرندگان » را در این قاره پهناور حفظ کنیم

میزان جوجه آوری جمعیت درنای سیبری را می توان از طریق نسبت تعداد جوجه ها به پرندگان بالغ در یک جمعیت در مناطق زمستان گذرانی ، در اوایل فصل ، قبل از آن که جوجه ها رنگشان تغییر یابد و سفید شوند، محاسبه کرد. مشکل اولیه برای جمعیت غربی (جمعیت ایران) چالش هایی است که در مسیر مهاجرت با آن روبه رو هستند، اما بتازگی استخراج نفت در مناطق جوجه آوری در غرب سیبری نیز تبدیل به یک مساله مهم شده است.

حفاظت از زیستگاه درنای سیبری
درنای سیبری مختص تالاب است. این پرنده ، نوک بلند و قوی اش را در گل فرو برده و از موجودات کوچک و ریشه و غدد گیاهان آبزی تغذیه می کند. در مناطق جوجه آوری یعنی مناطقی که درنای سیبری به جوجه های در حال رشد غذا می دهد، هر جفت پرنده ، جفت دیگر را از قلمرو تالابی بسیار بزرگش که معمولا چندین کیلومتر مربع است خارج می کند. برعکس این رفتار، در هنگام مهاجرت و در مناطق زمستان گذرانی ، درناهای سیبری معمولا در گروه بزرگ زندگی می کنند و از منابع فراوان غذایی موجود در اراضی غرقابی استفاده می کنند.

ولیکن طبق گزارش درناهای سیبری همچنان در ایران و هند (مناطق زمستان گذرانی) رفتار قلمروگرایی را از خودشان نشان می دهند و این رفتاری است که در سایر درناهای بزرگ جثه مثل درنای فریادکش در تگزاس امریکا مشاهده شده است.

اگرچه درناهای سیبری زمستان گذران در دریاچه پویانگ معمولا در گروههای بزرگ مشاهده شده اند ولی برخی از جفتها رفتار قلمروگرایی از خودشان نشان می دهند.علی رغم تفاوت فصلی در رفتار اجتماعی ، درنای سیبری نیاز به زیستگاه های وسیع تالابی دارند. در منطقه سیبری ، جایی که جمعیت انسانی کم است تالابهای وسیعی برای آشیانه سازی درناها وجود دارد. در مقابل در مسیر مهاجرت و در مناطق زمستانگذرانی ، درناهای سیبری با جمعیت بیشتری از انسان مواجه می شوند که فشار زیادی را روی منابع تالابی و به طور کل زیستگاه آنها ایجاد می کند.

پروژه بین المللی

با توجه به کاهش شدید جمعیت ، درنای سیبری در معرض انقراض قرار گرفته است. توجه به بقای این گونه و تالاب هایی که به آن وابسته است به سالها قبل بازمی گردد.