برچسب: آبزیان

دیده بان حقوق حیوانات/ سجاد عسگری*: ماهیگیری با برق و شوکر‌های الکتریکی روشی به جا مانده از ارتش صدام در هشت سال جنگ تحمیلی است که همچنان ادامه دارد و اکوسیستم رودخانه‌ها و تالاب‌های استانی مانند استان خوزستان را به هم ریخته است. با تداوم این روند، این استان از وجود هرگونه آبزی و گونه‌های نادر خزنده مانند لاک پشت فراتی عاری خواهد شد.
استان خوزستان به‌دلیل قرارگیری در کرانه خلیج فارس و رودخانه اروند یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های آبزیان و خرندگان در کشور محسوب می‌شود. گونه‌های مختلف آبزی ازجمله انواع ماهی، لاک‌پشت، مار ماهی و گونه‌های نادر همچون لاک‌پشت فراتی در رودخانه‌ها و تالاب‌های این استان وجود دارند. صید ماهی به صورت غیرمجاز یکی از معضلات این استان از دیرباز تاکنون بوده است و روزبه‌روز شیوه‌های این شکار نیز فاجعه‌بار‌تر می‌شود.
در زمان جنگ تحمیلی نظامیان رژیم بعث عراق برای پیدا کردن غواصان ایرانی و جلوگیری از ورود آنها به آب‌های این کشور، به وسیله اتصال برق ولتاژ بالا در داخل آب، غواصان ایرانی را دستگیر می‌کردند و تعداد زیادی از آنها بر اثر برق‌گرفتگی به شهادت رسیدند. این رویه و تجهیزات این کار به مرور زمان وارد مناطقی همچون خوزستان و کردستان‌ شد. در حال حاضر این روش دست مایه‌ای برای شکارچیان غیرمجاز این استان‌ها شده تا به وسیله این تجهیزات به شکار ماهیان و آبزیان بپردازند. در این روش به وسیله باتری یا موتور برق و سیم‌پیچ که باعث افزایش قدرت برق تا هزار برابر می‌شود، برق را به وسیله دو سر سیم وارد آب می‌کنند. شعاع عمل این دستگاه بستگی به ولتاژ موتور برق یا باتری دارد. براساس ولتاژ مولد برق، در شعاعی معلوم، همه ماهی‌ها و جانداران زنده در آب مانند لاک‌پشت‌ها و مارماهی‌ها به‌دلیل برق‌گرفتگی فلج شده و به سطح آب می‌آیند و تلف می‌شوند. سپس ماهیگیران غیرمجاز ماهیان را به وسیله تور و دسته‌های چوبی ای که عایق نارساناست، از سطح آب جمع‌آوری می‌کنند. این کار علاوه‌بر اینکه به جمعیت ماهی‌ها ضربه می‌زند، به دیگر جانداران در آب و گونه‌های نادری مانند لاک‌پشت فراتی که تنها زیستگاهش استان خوزستان است، آسیب بسیار جدی وارد می‌کند و باعث منقرض شدن گونه‌های آبزی در این استان می‌شود. این‌گونه صید به این ‌خاطر است که ماهیگیران غیرمجاز سود و صید بیشتری می‌خواهند. یکی دیگر از آسیب‌های این شکار، وارد کردن خسارت به منابع ماهی در رودخانه‌ها و صید در زمان تخم‌ریزی ماهی است، زیرا در زمان تخم‌ریزی اگر از روش صید غیرمجاز با الکتریسیته استفاده شود، تمامی تلاش ماهی‌ها برای تخم‌ریزی از بین می‌رود و بچه ماهی‌ها نابود می‌شوند و در نتیجه نسل آنها منقرض می‌شود یا در شرایط هشدار قرار می‌گیرد.
جدال ماهیان با برق
آرمین صارمی‌فر، فرمانده یگان حفاظت اداره کل محیط‌زیست استان خوزستان در این باره می‌گوید: «در این روش شکار، باتری 12 ولت یا موتور برق به سیم‌پیچ وصل می‌شود و در نتیجه قدرت برق چندصد یا چند هزار برابر می‌شود و سپس با دو سیم که به چوبی بسته شده تا صیاد دچار برق‌گرفتگی نشود، داخل آب می‌رود. در نتیجه هر جاندار زنده دچار شوک آنی و سپس تلف شدن می‌شود و سپس با یک چوب که به انتهای آن تور بسته شده، ماهیان از سطح آب جمع‌آوری می‌شوند.»
او با اشاره به روش‌های صید غیرمجاز آبزیان در استان خوزستان می‌افزاید: «زمانی صیادان غیرمجاز از سم‌های گیاهی برای صید استفاده می‌کردند. در مقاطعی از دینامیت و در حال حاضر از الکتریسیته و شوکر‌های الکتریکی استفاده می‌شود. این روش چون برای صیادان ساده است و آنها به سود فراوانی به دلیل همین سهولت، دست پیدا می‌کنند، بیش از پیش رواج یافته است. به طور قطع و یقین این افراد را نمی‌توانیم صیاد بنامیم زیرا صیاد به فکر امرار و معاش خود و تداوم این کار برای آیندگان و فرزندان خود است. غالبا این‌گونه شکارچیان صیادنما هستند که به صورت سراسری در تمام رودخانه‌ها مانند رودخانه کرخه، کارون و دز و تالاب‌های استان همانند شادگان و حورالعظیم به شکار غیرمجاز ماهی می‌پردازند.»
فرمانده یگان حفاظت اداره کل محیط‌زیست استان خوزستان توضیح می‌دهد: «در بحث صید و شکار ماهی قوانین مدونی از سوی سازمان محیط‌زیست تدوین شده است. روزانه مجوزهای مشخصی به صیادان می‌دهیم و حتی در روزهایی اجازه صید نمی‌دهیم. براساس قوانین موجود صیادان موظف هستند هر گونه حیوانی به غیر از ماهی را که در تور گرفتار شده است مانند لاک‌پشت یا مارماهی را آزاد کنند، اما در این روش همه چیز بر اثر یک شوک برق تلف می‌شود و ذخیره آبزیان از بین می‌رود.»
او معتقد است در ماهیگیری با برق محدودیت مکانی و زمانی وجود ندارد و صیاد می‌تواند در هر رودخانه یا تالاب استان و در هر ساعتی از روز حتی در بامداد، به شکار آبزیان بپردازد. در این روش دو تا سه برابر تورهای معمولی صیادان، ماهی صید می‌کنند.
صارمی‌فر خاطرنشان می‌کند: «هزینه شکار با برق بیشتر از هزینه شکار عادی صیادان با تور خواهد بود. در هر دو روش قیمت استفاده از قایق و موتور مساوی است. صیاد معمولی از تور استفاده می‌کند که هزینه بالایی ندارد و از آن می‌تواند سه تا چهار سال استفاده کند. در روش صید با الکتریسیته از یک یا دو باتری استفاده می‌شود که هزینه هر کدام از باتری‌ها 150 تا 200 هزار تومان است و اگر از موتور برق استفاده شود، هزینه بنزین نیز وجود دارد که این هزینه‌ها بیشتر از تور است، اما چون سود شکار ماهی با برق بیشتر از حالت عادی آن است، بنابراین با وجود هزینه‌های بالا شکار با الکتریسیته، صیادان این هزینه را به جان می‌خرند و بعدها با سود فراوانی که حاصل‌شان می‌شود، آن هزینه‌ها را جبران می‌کنند.»
تلفات انسانی بر اثر شکار ماهی با برق
صارمی‌فر، فرمانده یگان حفاظت اداره کل محیط‌زیست استان خوزستان در پاسخ به این پرسش که آیا این نوع شکار به انسان‌ها نیز آسیب می‌رساند، می‌گوید: «زمانی که در صید ماهی از موتور برق استفاده شود، قطعا در شعاع اتصال برق به آب رودخانه اگر انسانی در آب باشد، دچار برق گرفتگی می‌شود و می‌میرد، حتی اخباری نیز مبنی‌بر مرگ صیادان بر اثر برق‌گرفتگی موتور برق از طریق این روش گزارش شده است.»
جست‌وجو در اخبار رسانه‌ها نشان می‌دهد که این روش امروزه در همه نقاط ایران همه‌گیر شده و این موضوع جان انسان‌های زیادی را در استان‌های مختلف همچون آذربایجان غربی، لرستان و کردستان تاکنون گرفته است.
به گفته این مقام مسئول در 9 ماهه اول سال 1392، 76 دستگاه شکار غیرمجاز ماهی با برق ضبط شده است.
اکوسیستم خوزستان در خطر
هانیه غفاری، دکترای محیط‌زیست و متخصص خزندگان نیز در این‌باره می‌گوید: «صید ماهی با استفاده از موتور برق توسط افراد سودجو و در مناطق مختلف استان خوزستان همانند اندیمشک، شوش، شوشتر، دزفول، دشت آزادگان، شادگان و اهواز صورت می‌گیرد و متاسفانه این نوع از صید غیرقانونی حتی در زمان‌های ممنوعیت صید نیز انجام می‌شود.»او با اشاره به اینکه استفاده از این روش غیرمجاز باعث کاهش چشمگیر تعداد ماهی‌های مناطق مختلف خوزستان شده، می‌افزاید: «صید ماهی با برق روشی غیرقانونی و غیرمجاز است و در مدت زمان بسیار کوتاهی و بدون زحمت صیاد تعداد بی‌شماری ماهی را صید می‌کند که متاسفانه استفاده از این روش باعث آسیب دیدن ماهی‌ها، سایر آبزیان و کل اکوسیستم رودخانه می‌شود.»عضو هیات‌مدیره انجمن خزنده‌شناسان پارس معتقد است شاخص آبزیان استان خوزستان صیادان هستند و به گفته ماهیگیران محلی در مناطقی همچون دزفول، از زمانی که ماهیگیری با برق در این منطقه رایج شده تعداد ماهی‌های رودخانه‌ها به‌شدت کاهش یافته است و درصورت ادامه این روند، هیچ ماهی در رودخانه‌ها باقی نخواهد ماند. او با اشاره به تاثیرات منفی شکار ماهیان با الکتریسیته، اظهار می‌کند: «استرس، جراحات و گاهی مرگ‌ومیر ازجمله پیامدهای اجتناب‌ناپذیر صید ماهی با استفاده از برق است. در مطالعه‌ای روی ماهی‌های قزل‌آلای رنگین‌کمان که توسط برق صید شده بود، مشاهده شده 44 تا 67 درصد ماهی‌ها دچار آسیب‌دیدگی ستون فقرات و خونریزی ناشی از این آسیب‌دیدگی شده‌اند. بسیاری از آسیب‌دیدگی‌های ماهی‌ها ناشی از صید با استفاده از این روش غیرقانونی بدون بررسی با استفاده از اشعه ایکس غیرقابل تشخیص است، زیرا در اغلب ماهی‌ها حتی جراحات شدید نیز از ظاهر حیوان قابل تشخیص نیست. همچنین صید با برق بر تولید مثل و مراحل ابتدایی زندگی ماهی تاثیرگذار است.»

صید ماهی برخلاف موازین اسلامی
ماهی ازجمله جاندارانی است که در شرع اسلام برای صید آن احکام ویژه‌ای عنوان شده است براساس موازین اسلامی باید صیاد ماهی را زنده از آب بیرون بیاورد و اگر به خودى خود از آب بیرون افتاده باشد، قبل از تلف شدن آن؛ چه با دست و چه با وسایلی مانند تور و امثال آن، صیاد آن را باید بگیرد.
تنها در این صورت ماهی حلال گوشت است و در غیر این صورت گوشت آن ماهی حرام خواهد بود. امام خمینی(ره) در جلد سوم کتاب تحریرالوسیله درباره صید ماهی می‌گوید: «اگر ماهی در آب مرده باشد، حرام است و اگر شخصى زهر را در آب بریزد و ماهی‌ها آن را ببلعند و روى آب بیفتند به‌طورى که گریز از آنها سلب شود، اگر مقصود آن شخص شکار ماهى بوده، دیگر نمى‌تواند آن ماهیان را مالک شود.» مقام معظم رهبری نیز درباره احکام صید ماهی می‌گویند: «صید ماهی عبارت است از زنده از آب گرفتن و بیرون آب جان دادن ماهی. اگر با اتصال برق به حوضچه‌های پرورش ماهی، ماهی در آب بمیرد، حرام است.»
در استفتائی نیز که از آیات عظام سیدعلی سیستانی و مرحوم محمدفاضل لنکرانی درباره حکم صید ماهی با برق گفته شده است، همه آنها تاکید بر زنده‌گیری ماهی در موقع صید داشته و گفته‌اند اگر ماهی زنده در تور گرفتار یا صید شود، اشکالی ندارد اما در این روش ماهی براثر شوک برق تلف و مرده آن صید می‌شود که براساس این استفتا، این نوع ماهی حرام گوشت خواهد بود.

* فرهیختگان