اسماعیل کهرم
کلاغ را که می‌شناسید؟
پرنده‌ای که صدای منحصربه‌فرد قارقارش که در پاییز لابه‌لای درختان برگ ریخته بشارت ورود زمستان را می‌دهد اخیرا با تهرانی‌ها بیشتر مأنوس شده و از ما کمترمی ترسد. کلاغها به‌صورت‌های گوناگون و با نام‌های مختلف شناخته شده‌اند ولی همگی در داشتن رنگ‌های کرم، سیاه و سفید، با هم شریکند و علاوه بر آن از نظر وراثتی از هوش سرشاری برخوردارند. چندی قبل مجله علمی معتبر انگلیسی New scientist نوشت که خانواده کلاغها باهوش‌ترین پرندگان عالم شناسایی شده‌اند.
وقتی از هوش در جانداران صحبت می‌شود مسائلی مانند قدرت حل مشکل (مانند آنکه جعبه‌ها را روی هم بگذارند و روی آن رفته مثلا میوه‌ای از درخت بچینند)، حافظه (یادآوری محل پنهان کردن یک میوه)، قدرت حل معما (مثلا فرا بگیرند که باترتیب خاصی باید چند کلید را فشار دهند تا یک حبه قند جایزه بگیرند) و بالاخره قدرت یادگیری مطالبی که انسان به آنها می‌آموزد (استفاده از قلم‌مو برای نقاشی) مد نظر است. کلاغها به تحقیق نشان داده‌اند که از سایر پرندگان در اجرای موارد فوق زیرک‌تر هستند.
این تحقیق نشان می‌دهد که در ژاپن نوعی کلاغ وجود دارد که ترتیب روشن شدن چراغ‌های راهنمایی را آموخته و در فاصله تغییر رنگ چراغ، نوعی بادام با پوسته سخت را در سر چهارراه‌ها زیر لاستیک اتومبیل‌هایی که با چراغ قرمز متوقف شده‌اند قرار می‌دهد و با قرمز شدن مجدد چراغ به آهستگی به چهارراه بازگشته بادام‌های شکسته شده را برمی‌دارد و بادام‌های نشکسته را مجددا زیر لاستیک اتومبیل‌ها می‌گذارد.
به‌نظر می‌رسد که هوش و استعداد کلاغها در قتل هابیل توسط برادرش قابیل، خود را آشکار می‌کند و از آن زمان تا به امروز کلاغها به کمک هوش سرشار خود دنیا را فتح کرده‌اند.کلاغها به‌هیچ‌عنوان -بر خلاف آنچه ما باور داریم- نزدیک به صدسال هم عمر نمی‌کنند ولی عادات تغذیه‌ای خود را چنان تنظیم کرده‌اند که همیشه غذای متنوع گیاهی و جانوری را در دسترس دارند. کلاغها حتی به سایر جانوران نیز حمله کرده و جوجه پرندگان دیگر را شکار می‌کنند.
زندگی کلاغها چنان خصوصی و مخفیانه است که حتی پرنده‌شناسانی که آنها را مطالعه می‌کنند بسیاری از رفتارهای آنان را ندیده‌اند و نمی‌شناسند. چنین به‌نظر می‌رسد که بسیاری از رفتارها در شب اتفاق می‌افتند و دور از چشم انسان‌ها؛ مثلا جفت‌گیری کلاغها را نه دیده‌ایم و نه به تصویر کشیده شده است. آنچه آنها از خود به نمایش می‌گذارند اتحاد است و کمک به همنوع! صدای قارقار کلاغها همیشه (حتی وقتی از بلندگو‌ها پخش می‌شود)، موجب جلب کلاغ‌های دیگر می‌شود. از این خاصیت برای تحقیقات مثلا سرشماری استفاده می‌شود. کافی است در نقطه‌ای از شهر صدای کلاغی در حالت استرس و تنش شنیده شود، بلافاصله کلاغ‌هایی که در اطراف هستند با سر و صدا به محل تولید صدا می‌روند.
کلاغها قابلیت یادگیری فراوان دارند و می‌توان به آنها یاد داد که مثلا اشیایی را انتخاب کنند، با خود ببرند و به شما تحویل دهند! در خیلی از کشورها از این خاصیت کلاغها، برای سرقت از اتاق توریست‌ها استفاده می‌شود! در یکی از کشورها در اتاق خودم در هتل، کلاغی را دیدم که با دقت به این‌طرف و آن‌طرف سرک می‌کشید. با ورود من، کلاغ از پنجره خارج شد. من کسی را آن پایین دیدم که منتظر خروج کلاغ بود با «نوک پر»!
کلاغ‌های تهران
اخیرا مطالب زیادی در مورد کلاغ‌های تهران منتشر شده که محتویات آن از علمی گرفته تا احساسی و غیرواقعی در نوسان بوده است.در مورد کاهش تعداد کلاغ‌های تهران، آلودگی هوا را مقصر دانسته‌اند، درحالی که حتی کاهش تعداد کلاغها از نظر علمی به‌اثبات نرسیده است! اگر هم کاهشی در جمعیت کلاغ‌های تهران رخ داده باشد در اثر تمیزی شهر تهران است. زباله‌ها هر روزه جمع‌آوری می‌شوند و یک منبع غذایی مهم از دسترس آنها خارج شده است. کلاغها مجبور شده‌اند که جمعیت خود را با میزان غذای موجود تطبیق دهند. آنچه کاهش مواد غذایی (زباله) سبب آن شده، تهور و شجاعت کلاغها در نزدیک‌شدن به منابع غذایی است. سابقا می‌گفتند اگر دست خود را به زمین ببرید، کلاغ باهوش به تصور آنکه شما سنگی را به‌طرفش پرتاب خواهید کرد، به پرواز درمی‌آید. ولی اکنون کلاغها تا چند قدمی شما فرود می‌آیند و ترس کمتری نسبت به همشهریان خود نشان می‌دهند. پرندگان ما می‌آموزند که از ما انسان‌ها نباید بترسند؛ چه خوب.
