نویسنده: تحریریه

دیده بان حقوق حیوانات/ مسعود ب‍ُربُر*: سد خرسان ۳ در استان چهارمحال و‌بختیاری و دنا، کارون را تهدید می‌کند، جنگل‌های بلوط زاگرس و زیست‌مندانش را زیر آب می‌برد، ۱۰۰۰ معیشت محلی را حذف می‌کند و مجوزهای قانونی لازم برای ساخت را نیز ندارد اما عملیات اجرایی آن آغاز شده است. هنوز گزارش ارزیابی زیست محیطی این سد تأیید نشده است اما می‌گویند حالا که این همه هزینه کرده‌ایم سازمان محیط زیست باید مجوز بدهد!

به گزارش «قانون»کارون بزرگ به عنوان تنها رودخانه قابل کشتیرانی در ایران، که از سرشاخه‌های زردکوه بختیاری و دنا سرچشمه  می‌گیرد و به خلیج‌فارس می‌رسد حال و روز خوشی ندارد و سد خرسان ۳ که تنها یکی از ۲۵ سد پرونده سرشاخه‌های کارون در زاگرس است نیز هیچ یک از ملاحظات زیست محیطی از جمله حق‌آبه طبیعی رودخانه را رعایت نمی‌کند.
بر اساس اطلاعات وزارت نیرو سد خرسان ۳ قرار است نهایتاً به تولید ۲۷۵ مگاوات برق برسد در حالی که ظرفیت ذخیره و نگهداری ۵ سدی که تا کنون برای تولید برق روی کارون ساخته شده است به ۱۴ میلیارد مترمکعب می‌رسد و این یعنی همین تعداد سد در شرایط نرمال و با رعایت حق‌آبه زیستی  رودخانه می‌توانند حتی بیش از تمامي‌آورد رودخانه را ذخیره و انرژی برق‌آبی  تولید کنند. از این گذشته در شرایط خشکسالی حاضر، میانگین آب ذخیره‌شده در سدهای موجود حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب است و تولید برق آنها به شدت کاهش پیدا کرده است.
آن‌گونه که یک کارشناس اداره منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری به قانون می‌گوید سد، مطالعات ارزیابی زیست محیطی دارد اما این ارزیابی تأیید نشده است. آن‌گونه که هومان خاکپور می‌گوید نکته آنجاست که این طرح پنج سال است که اجرا می‌شود بدون اینکه گزارش ارزیابی زیست محیطی آن تأیید شده باشد. به گفته او علی‌رغم اینکه سازمان حفاظت از محیط زیست بارها به وزارت نیرو تأکید کرده که طرح را متوقف کنند جاده‌های دسترسی و تونل انحراف ساخته شده و تأسیسات در محل مستقر شده‌اند.
کارگروه بررسی گزارش ارزیابی سد سه گزینه پیش رو دارد که پروژه را اصلاح، تأیید یا رد کند اما سؤال آنجاست که اگر این کارگروه مشاور را قانع کند که طرح قابل توجیه نیست این همه هزینه که صرف شده است چه می‌شود؟ خاکپور در این باره به «قانون» می‌گوید: «وقتی که شورای عالی حفاظت از محیط زیست، با ریاست عالی‌ترین مقام اجرایی کشور یعنی شخص رئیس جمهور تصویب کرده است که بحث ارزیابی، لاینفک پروژه‌های عمرانی است و باید قبل از امکان سنجی و مکان سنجی انجام شود چرا یک دستگاه دولتی خود این قانون را بی توجه به همه اخطارها زیر پا می‌گذارد؟ نهاد متولی صادرکننده مجوز را نیز به سمتی می‌برد که به خاطر حفظ اعتبار دستگاه و هزینه‌هایی که انجام شده است این پروژه را مجوز بدهد.»
آن‌گونه که در نامه سرگشاده جمعی از تشکل‌های زیست محیطی سراسر کشور آمده است این سد بیش از ۲۴۰۰ هکتار از جنگل‌ها و بوته‌زارهای منطقه زاگرس را زیر آب برده و هزاران ذخیره نادر جنگلی از گونه‌های بلوط ایرانی، بنه و بادام وحشی را در خط مرزی منطقه حفاظت‌شده دنا نابود می‌کند.
به گفته خاکپور در محاسبات ارزش‌گذاری اقتصادی این سد، تنها به ارزش حال و مستقیم منابع و اراضی بسنده شده  است درصورتی که ارزش‌های زیستگاهی، خدمات زیستی جنگل‌ها و پوشش گیاهی، حفاظت خاک، ترسیب کربن  و محاسبه ارزش تغییر نرخ تولید در پایین دست سد نادیده گرفته شده است. هزینه‌هایی که بسیار فراتر از هزینه صرف تملک و احداث سد و سازه‌های آن خواهد بود و بی‌گمان با در نظر گرفتن این موضوع، ساخت این سد از دیدگاه اقتصادی نیز توجیه نخواهد داشت.
علاوه بر ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی از جمله آبشار آتشگاه که طولانی‌ترین آبشار ایران و یک ظرفیت گردشگری بی‌مانند به شمار می‌رود، بر اساس مطالعات انجام شده و مکاتباتی که بین سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت نیرو رد و بدل شده است  ۲۴ آبادی با بیش از ۸۰۰ خانوار به زیر آب خواهد رفت و بیش از ۱۰۰۰ معیشت را از میان خواهد برد که مسائل و تبعات اجتماعی خاص خود را به دنبال خواهد داشت و این جدای از هزینه جا به جایی، اِسکان مجدد و تهیه فرصت‌های شغلی جایگزین برای این افراد است.
علاوه بر این شرایط طبیعی خود رودخانه کارون نیز مهیای این مهمان ناخوانده نیست. میانگین آورد سالانه رودخانه کارون به ۱۴میلیارد مترمکعب رسیده است و این میزان در شرایط کنونی تا ۹ میلیارد مترمکعب هم کاهش یافته است. در حالی که حق‌آبه زیستی رودخانه برابر با دبی پایه ۲۲۰ مترمکعب بر ثانیه در اهواز است، این میزان در شرایط خشکسالی شدید به کمتر از ۶۰ مترمکعب بر ثانیه نیز رسیده است. موضوعی که افزون بر آلودگی شدید و کیفیت بسیار پایین، باعث شده رودخانه قادر به حفظ تعادل جریان اکوسیستمي‌در دهانه خلیج فارس و جلوگیری  از ورود آب شور به داخل اروندرود و بهمن‌شیر هم نباشد و با برگشت آب شور خلیج فارس به نخلستان‌های اروندکنار یک میلیون نفر نخل در منطقه را به نابودی کشانده و روند نفوذ آب شور به لایه‌های زیرزمینی را نیز به شکل نگران‌کننده‌ای شدت بخشیده است.
با این همه باید دید دولتی که شعار حفاظت از محیط زیست را در منشور انتخاباتی خود جای داده است قادر خواهد بود جلوی تخلف یکی از نهادهای زیرمجموعه خود علیه محیط زیست را بگیرد یا  سد خرسان ۳ هم چالش دیگری خواهد بود که به پرونده‌های دیگری همچون واگذاری جزیره آشوراده و تونل‌های انتقال آب خواهد پیوست.

* قانون