دسته: سوابق

دیده بان حقوق حیوانات/ محمد رضا زمانی درمزاری(فرهنگ)*: اخبار مکرر حیوان آزاری و کشته شدن حیوانات مختلف در مناطق مختلف کشور و اخیراً، فاجعه ” سگ کشی در شیراز” با بازخوردهای ملی و بین المللی متعددی همراه بوده است. صرفنظر از مذموم بودن ایذاء و آزار حیوانات به اشکال گوناگون، تکرار و تدوام این روند، زنگ خطری جدی نسبت به وضعیت محیط زیست و حیات حیوانات در ایران و متاثر شدن افکار عمومی و رسانه ها بوده و سبب طرح مسئولیت های حقوقی و بین المللی دولت ایران و عاملین آن، حسب مورد خواهد بود که بر لزوم رعایت حقوق حیوانات و تضمین حفظ حقوق آنها و نیز پیشگیری از تکرار حیوان آزاری و تعقیب مراتب ، همراه با ” تدوین نظام جامع حقوق حیوانات در ایران” تاکید می گردد.

سگ کشی شیراز در یک نگاه :

در پی انتشار فیلمی کوتاه در اواخر فرودین ماه سال جاری در شبکه های مجازی  و نشان دادن چهار نفر در حال تزریق ماده ای نامعلوم به یک قلاده سگ و کشتن دردناک آنها، موجبات اعتراض گستردۀ دوستداران حیات وحش و حقوق حیوانات فراهم گردید و سبب تحصن فراگیر آنها در مقابل سازمان حفاظت از محیط زیست در تاریخ 30/1/1394 در تهران و بسیاری دیگر از شهرها، در اعتراضی هماهنگ نسبت به اقدام غیرانسانی مزبور و تعرض به حیات حیوانات و سگ های مزبور سبب شد.

“در میان حوادث و رویدادهای تلخی که درباره محیط زیست کشورمان منتشر می‌شود و نگرانی از آینده جامعه ایرانی را دامن می‌زنند، سگ کشیِ دردناک اخیر اتفاقی استثنایی به شمار می‌آید، زیرا توانسته به رخدادی کم نظیر تبدیل شده و نوع جدیدی از مطالبه‌گری را به جامعه معرفی کند؛ شکل‌گیری تجمع‌های اعتراضی در نقاط مختلف”.(1) اعتراضات گسترده و فراگیر دوستداران محیط زیست و حقوق حیوانات در کشور با استفاده از ظرفیت های گروهی و فضای مجازی و سایبری، علاوه بر بازتاب گسترده داخلی و بین المللی آن، همراهی بسیاری از مسئولان، از جمله خانم دکتر ابتکار، ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست را نیز با خود به همراه داشت.

مبنای اصلی این اعتراضات در حیوان آزاری و کشتن تاسف بار سگ ها در شهرک صنعتی شیراز، با استفاده از اسید و محکوم نمودن این اقدام غیرانسانی و خشونت آمیز نسبت به حقوق و حیات حیوانات اعلام شده است. علی رغم انکار شهرداری شیراز در این باره، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور بر مسئولیت شهرداری مزبور در این باره تاکید دارد. به گفته خانم دکتر ابتکار؛ “…تمام مسوولیت این مساله برعهده شهرداری است و شوراها و دهیاری ها ناظر بر آن هستند و سازمان محیط زیست به طور مستقیم در چنین موضوعاتی تکلیف قانونی ندارد، اما چون مدافع حقوق حیوانات هستیم؛ به این مساله ورود می کنیم و از تمام ظرفیت سازمان برای روشن شدن این مساله استفاده خواهیم کرد….” (2)
خانم دکتر ابتکار، همچنین،در نامه صادره برای وزیر کشور، ضمن به رسمیت شناختن حقوق حیوانات، با تاکید بر اصلاح، به روز رسانی و اجرای کامل دستورالعمل مربوط به کنترل جمعیت سگ های رها شده  از سوی دبیرخانه ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان در حوزه معاونت امور عمرانی آن وزارتخانه و نیز تقبیح و مذموم دانستن استفاده از سم و اسید برای معدوم کردن تعدادی سگ در استان فارس و جریحه دار شدن افکار و احساسات عمومی، بنا به اخبار منتشره، بر آمادگی سازمان حفاظت محیط زیست برای هرگونه همکاری در زمینه تدوین قانون، شیوه نامه و یا دستورالعمل لازم در زمینه رعایت حقوق حیوانات تاکید کرده است. (3)

گرچه، مبنای اعلام نظر دکتر ابتکار در تسری مسئولیت شهرداری شیراز نسبت به فاجعه سگ کشی در اظهارات وی، قبل از تدقیق مراتب، مشخص نشده و مبنای سلب مسئولیت از سازمان حفاظت از محیط زیست و دولت متبوعه وی، با وجود تعهدات بین المللی دولت نسبت به کنوانسیون های بین المللی مربوط به حقوق حیوانات و گونه های جانوری و گیاهی مشخص نیست و این شیوه اعلام نظر از سوی بالاترین مقام محیط زیستی کشور محل تعمق و محل تامل است؟!، با این وجود، مشارکت و حضور این مقام مسئول محیط زیست در تجمع اعتراض آمیز سمن های محیط زیستی و حقوق حیوانات در مجاور سازمان تحت مدیریت خود، گامی در جهت پیوند و همنوایی اعتراضات به عمل آمده گروههای مردم نهاد محیط زیستی و مردم علاقمند به حقوق حیوانات با سازمان مزبور بوده که در جای خود، از اهمیت برخوردار است.

 در این میان، دیده بان حقوق حیوانات ضمن اعتراض و محکوم نمودن سگ کشی در شیراز، اقدام دوائر تابعه شهرداری آن شهر را فاقد توجیه شرعی، عقلی، اخلاقی، بهداشتی و علمی دانست. به گزارش دیده بان حقوق حیوانات، استفتای انجام شده از مراجع تقلید شیعه، حاکی از آن است که حتی، در صورتی که موذی بودن برخی گونه های حیوانات شهری اثبات شود، دفع آنها تابع مراحل خاصی است که کشتار، نه تنها آخرین راه بوده، بلکه مشروط به شرایطی است که در مقایسه با سگ کشی های جاری در کشور می توان ادعا کرد؛ هیچ یک از این شرایط، نه تنها اجرا نمی شود که به صورتی عامدانه، برای مخفی نگه داشتن آن نیز تلاش می شود.. بر این اساس و بنا به اظهار امیر شریفی، مدیر مسئول آن دیده بان؛با اعتقاد به روش کنترل با شفقت، عالمانه، پایدار و غیر عامل ازدیاد جمعیت حیوانات، و با اقدامی ترویجی، طرح جایگزین کشتار را به مراجع مختلف تصمیم گیری ارایه کرده که پیرو آن تغییرات مثبتی در نگرش تصمیم گیرندگان در زمینه کنترل جمعیت حیوانات شهری ایجاد شده است و تاکید مسوولان بر سه عامل آب، لانه و غذا به عنوان عوامل اصلی موثر بر جمعیت، نشانه بارز آن است…”.(3)

حقوق حیوانات در ایران

حیوانات، بخشی از جامعه طبیعی و زیست محیطی را تشکیل می دهند و در برقراری توازن در نظام طبیعت، نقش موثر و غیرقابل انکاری دارند.حیوانات به مانند انسان ها از حقوق خاص خویش مانند حق حیات، حق درمان، حق آرامش، حق زیست جمعی، حق پرهیز از هر نوع خشونت، حق پرهیز از هرگونه نسل کشی، حق استفاده از حیات وحش و مانند آنها برخوردارند و هرگونه تعدی و تفریط نسبت به آنها یا حقوق آنها، به منزلۀ نقض حقوق آنان محسوب شده و ضروری است، مستوجب مسئولیت باشد. شعر معروف سعدی بوستان با عبارت : ” میازار موری که دانه کش است،که جان دارد و جان شیرین خوش است”، نشان از نگاه ادبی و فرهنگی جامعۀ ایرانی نسبت به حقوق حیوانات و ضرورت احترام به حیات آنها و حفظ حقوق حیاتی و زیست محیطی حیوانات و جانداران مشابه داشته و آموزه های دینی و مذهبی و انتساب ” ضامن آهو” به حضرت رضا(ع) نیز حکایت از مراتب یاد شده دارد.

حیوانات اهلی و سگ کشی در قانون :

سگ در زمرۀ حیوانات اهلی به شمار می رود و در قواعد فقهی و شرعی نیز دارای احکام متعدد و مربوطه می باشد. با این وجود،نگهداري و تردد سگ‌ها در خيابان به موجب طرح ارائه شده نماینگان مجلس در سال 1389؛ ممنوع ‌شد. تصويب اين طرح در قالب الحاق ماده ای به قانون مجازات اسلامي الحاق کرد تا براي کساني که مبادرت به نگهداري سگ يا ديگر حيوانات مضر در منزل خود مي‌کنند، مجازات در نظر گرفته ‌شود.در اين بين، مقرر گردید؛ وزارت بهداشت فهرستي از حيوانات خطرناک و نجس‌العين علاوه بر سگ را تهيه کند. سرانجام، اين طرح در راستاي مبارزه با نگهداري و تردد سگ و حيوانات مضر در ارديبهشت ماه سال بعد، پس از بررسي در کميسيون‌هاي تخصصي به تصويب رسيد و به موجب آن؛ نگهداري حيوانات خانگي در آپارتمان‌ها و تردد آنها در خيابان‌ها ممنوع اعلام شد. در پی آن، در تاریخ 9/3/1392 نيز مصوبه‌اي تحت عنوان «آيين‌نامه نحوه نگهداري حيوانات اهلي» تصويب و در آن مقرر گردید؛ که از آن پس، نگهداري و پرورش هر نوع حيوان به شرط اهلي بودن آن،تنها در محدوده روستاها مجاز باشد.

علاوه براین،نگهداري و پرورش حيوانات اهلي در اماکن با کاربري مسکوني، صرفاً به شرطي امكانپذير است كه فضاهاي نگهداري حيوانات از فضاهاي سکونت انسان جدا شود و تمهيدات لازم براي دفع بهداشتي کود حيواني و فاضلاب مربوط در نظر گرفته شود.اما اين مقررات صرفا،ً محدود به نگهداري و پرورش حيوانات نيست، بلكه اشتغال به شغل عرضه و فروش حيوانات اهلي نیز مشمول آن گردید. در صورت وقوع بيماري‌هاي واگير دامي با اعلام سازمان دامپزشکي کشور، عرضه حيوانات مذکور، ممنوع و نيروي انتظامي موظف است از عرضه آنها جلوگيري كند.
شهرداری ها در اين آيين‌نامه مکلف شدند از پرورش، نگهداري و عبور دادن حيوان اهلي به صورت پياده در محدوده شهرهاي با جمعيت بيش از ۵۰ هزار نفر ممانعت به عمل آورند. (4)

بنا به مراتب یاد شده؛ نگهداري و گرداندن سگ در شهرها ممنوع شده است، اما این ممنوعیت، جواز کشتار آنها را به مانند سگ کشی شیراز بدست نمی دهد.اصل ۴۰ قانون اساسي نیز مقرر می دارد: «هيچ‌کس نمي‌تواند اعمال حق خود را وسيله ضرر به غير و يا تجاوز به منافع عمومي قرار دهد» و اگر سر و صداي حيوانات باعث بر هم خوردن آرامش همسايه‌ها و شهروندان شود، مي‌توانند در مقام رفع مزاحمت یا الزام به جبران خسارت، در صورت وقوع آن، برابر ماده 1 قانون مسئولیت مدنی و قواعد مدنی ضمان آور مربوطه برآید.

سگ کشی، به معنای اخص آن در قوانین جزائی ایران جرم انگاری نشده و مفاد مقرر در مواد 679 و 680  قانون مجازات اسلامی بدان نیز تسری ندارد.در نتیجه،محاکم قضایی و قانونی در این رابطه، با بلاتکلیفی قانونی از حیث اصل قانونی بودن جرم و مجازات ها مواجه اند. با این وجود، موضوع ضمان و جبران خسارت  در قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی، همراه باالزامات قانونی مقرر در اصل 50 قانون اساسی به جهات حفاظت از محیط زیست بعنوان یک وظیفه ای همگانی، مساله ای جداگانه و قابل تعقیب، از حیث حقوقی و قانونی می باشد. مع الوصف، در صورت کشتار حیوانات مانند سگ ها موجب تهدید علیه بهداشت عمومی، به ترتیب مقرر در ماده 688 قانون مجازات اسلامی گردد؛ در این حالت، مسئولیت کیفری و قانونی مرتکب به تحمل یکسال حبس مفروض است.

نظام حقوقی حیوانات در ایران:

علیرغم مراتب یاد شده،متاسفانه، نظام حقوقی حیوانات در ایران و جهان سوم،برخلاف جوامع پیشرفته و کنوانسیون های بین المللی گسترده و متعدد و موجود،آغاز تحول و توجه خویش را نسبت به آنها گذرانده و قوانین و قواعد موضوعۀ مقرر در این نظام نسبت به حقوق حیوانات،رضایت بخش نبوده و تضمین کنندۀ حقوق طبیعی و قانونی آنها نمی باشد. همین مهم، یعنی؛ نبود نظام حقوقی و تقنینی مناسب و وجود خلاء های قانونگذاری و در نتیجه، فقدان نظام تضمینات حقوقی و قانونی موثر و همه جانبه، موجبات سوء استفاده هر چه بیشتر جامعه انسانی را نسبت به آنها فراهم آورد و اعمال هر نوع خشونت و بی مهری نسبت به حیات حیوانات، به مانند ” سگ کشی در شیراز”، گویی طبیعی و مجاز به شمار می رود!.

با وجود مقررات مهم مندرج در کنوانسیون های بین المللی موضوع تعهدات بین المللی ایران در زمینه گونه های جانوری و گیاهی وحشی، متاسفانه وضعیت اجرای تعهدات مزبور در کشور نسبت به حیات وحش، حقوق حیوانات و محیط زیست مربوطه بسیار تاسف بار می باشد و قوانین داخلی نیز به لحاظ خلاء قانونی و نبود ضمانت های اجرایی و حقوقی مربوطه از بازدارندگی مناسب در جهت حفظ حقوق محیط زیست و حیات وحش برخوردار نیستند. فهرست قرمز اتحادیه بین المللی برای حفاظت از طبیعت، مرتبط با وضعیت حیات وحش و محیط زیست ایران بسیار نگران کننده و تاسف بار است!.(5)

در همین ارتباط،نقض تعهدات بین المللی دولت ایران و نسل کشی پرندگان مهاجرِ در معرض خطر و انقراض
پرندگان مهاجر،شکار غیرمجاز گونه های وحشی و تخریب مستمر محیط زیست و حیات وحش در تالاب های بین المللی میانکاله و فریدونکنار  و نواحی سرخرود در مازندران و حیوان آزاری و کشتن گونه های مختلف جانوری در ایران، از زمرۀ اخبار مکرر و مستمر در رسانه ها و سایت های مختلف طی سالیان اخیر می باشند.(6 )

بدیهی است هرگونه بی توجهی از سوی قوای مزبور و مدیران دولتی و رئیس جمهور نسبت به تداوم روند فزایندۀ تخریب محیط زیست و حیات وحش و حیوانات در کشور و عدم تعقیب قانونی مرتکبین آنها ، علاوه بر مخدوش کردن نام و اعتبار کشور در افکار عمومی و مجامع بین المللی، بسیاری از ظرفیت های زیست محیطی و اعتبارهای جهانی آنرا در اسناد و مصوبات بین المللی از ایران سلب نموده و موجبات تحمیل هزینه های فراوانی بر کشور خواهد شد.

در همین رابطه، دیده بان حقوق حیوانات و سایر فعالان زیست محیطی و حیات وحش ایران با برگزاری اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات در ۲۰ شهریور ۱۳۹۳، در روز ملی مبارزه با خشونت علیه حیوانات، در مرکز همایش های بین المللی سازمان حفاظت از محیط زیست بر لزوم رفع خلاهای قانونی مربوط به حقوق حیوانات و حیوان آزاری و لزوم تدوین و تثبیت نظام جامع حقوق حیوانات و حفظ حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات و فرهنگ سازی توامانِ مردم و مسئولان در این باره تاکید نموده اند.(7)

   صرفنظر از خلاء های قانونی موجود در قوانین نسبت به نظام حقوقی حیوانات، به ترتیب مطروحه در همایش مزبور و علی رغم لزوم تدوین و تصویبِ نظام جامع حقوق حیوانات در چهارچوب اصول و هنجارهای بین المللی مربوط به حفاظت از محیط زیست و گونه های جانوری حیات وحش و حیوانات اهلی مربوطه و نیز در راستای تعهدات بین المللی دولت ایران در کنوانسیون های بین المللی مربوطه و تضمین کاملِ رعایت حقوق حیوانات و حیات وحش در ایران از سوی دولت، نمی توان و نباید به بهانۀ مزبور و تا قبل از حصول به نتایج نهایی تصویب قانون مذکور، دست روی دست گذاشت و شاهد تخریبِ روزافزون میراث طبیعی و زیست محیطی منطقه و از بین رفتن مستمر گونه های جانوری مزبور و آسیب های فزاینده و غیرقابل جبران به حیات وحش و گونه های جانوری و حیوانی بود.!

   هر یک از شهروندان، دولت و مردم نسبت به این تخریب و تعرضات مستمر و وحشتناک به محیط زیست و حیات وحش کشور و اخیراً ” سگ کشی در شیراز”، در راستای تکلیف قانونی، عقلی و منطقعی مقرر در اصل۵۰ قانون اساسی تکلیف داشته و نسبت به فرزندان، کودکان و آیندگان نیز مسئول و متعهد خواهند بود.
وزارت کشور و شهرداری شیراز به مانند سازمان حفاظت از محیط زیست، حسب مورد؛ در این باره مسئولیت داشته و ضروری است؛ ضمن تعقیب مراتب بر لزوم شفاف سازی موضوع و پاسخ به افکار عمومی و جبران خسارات وارده برابر موازین حقوقی و قانونی مربوطه، حسب مورد اقدام کنند. تکرار فاجعه سگ کشی در شیراز، زنگ خطری جدی بر تخریب و تعرض مجدد به حیات حیوانات و محیط زیست بوده که بر لزوم پرهیز از آن و استاندارد سازی شیوه های نگهداری و مراقبت از حیوانات مربوطه تاکید می گردد و ضروری است ” سگ کشی ممنوع گردد و هر گونه حیوان آزاری نیز با جرم انگاری مقنن نیز مستوجب مسئولیت و مجازات مربوطه باشد.

نتیجه:

حفاظت از محیط زیست جهانی و نظام توسعه را باید بعنوان یک واحد مشترک در جهان و ایران پذیرفت و بر اهمیت و مراقبت از آن تاکید جدی و همیشگی داشت. باید ” کره زمین را بعنوان وطن خویش” تلقی کرده و جهانی پاک و بدور از هرگونه تخریب یا آسیب نسبت بدان برای همه و حتی، حیات وحش و حیوانات را مد نظر داشت. پیامدهای هرگونه بی توجهی نسبت به این موضوع، از آثار بی رویه تخریب محیط زیست و حیات وحش نیز کمتر نخواهد بود.
باید دانست و دریافت که “… حیوانات و جانوران در اشکال بی‌شمارشان‌، بخش غیرقابل جایگزین سیستم طبیعی کره زمین را تشکیل می‌دهند که باید برای سعادت بشریت حفظ شوند….باید با آگاهی از ارزش در حال رشد جانوران وحشی و حیوانات اهلی ازنقطه نظرزیست محیطی‌، بوم‌شناسی‌، نسل‌شناسی‌، علمی‌، زیبایی‌شناسی‌، تفریحی‌، فرهنگی‌،آموزشی‌، اجتماعی و اقتصادی‌ و….”در جهت حفظ حقوق حیات وحش و حیوانات و محیط زیست تلاش کرد.
باید امروز، ” فاجعۀ سگ کشی شیراز ” و ” حیوان آزاری به اشکال مختلف” را درک و درمان کرد و به شدت محکوم کرد و دانست و دریافت که، فردا؛ دیر است و ضروری است حیوانات نیز به سان انسان ها از حقوق خاص خویش و شناسخته شده بین المللی برخوردار باشند!

نجات محیط زیست و حیات وحش و حیوانات بی زبان و دارای حق؛ نیازمند عزمی ملی و بین المللی و ارادۀ جدی، فوری، موثر و همه جانبۀ قوای سه گانه و مسئولان کشور و همکاری و همیاری مستمر مردم و شهروندان و کارشناسان ذیربط می باشد، والا باید به سان سرنوشت ” شیر ایرانی و ببر مازندرانی”، هزاران آه و تاسف و تاثر خورد که چرا، با نسل منقرض شده و در شُرف انقراض و غیرقابل جایگزین آنها به مانند بسیاری دیگر از گونه های جانوری ارزشمند و مورد توجه جهانی و حمایت های بین المللی مواجه شده ایم؟!.

باید پدیده شوم ” سگ کشی” را به سان حیوان آزاری ممنوع کرد و آنرا، شعار روز  تعرض و کشتار مذبوحانۀ این حیوانات بی گناه نامید:” سگ کشی، ممنوع”.! باید، چشمان را شست و طرحی نو در انداخت؛ تفنگ ها، قلاف شده، اندیشه ها به حرکت در آمده، قوانین به روز و موثر گشته، نظام اجرایی و مدیریتی حفاظت از محیط زیست و حیات وحش منطقه و کشور تقویت گردد و با مهر و احترام با طبیعت و حیوانات برخورد کرد و حقوق ذاتی و طبیعی آنها را محترم شمرد و قبل از هر چیزی، در مقام رفع خلاء های قانونی مربوطه جرم انگاری نسبت به حیوان آزاری و کشتار غیرقانونی آنها برآمد.

هرگونه بی توجهی، بی احترامی و تخریب محیط زیست و کوتاهی در حفاظت و مراقبت درست و همه جانبه از آن و گونه های گیاهی و جانوری موجود در آن و بی توجهی به حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات، می تواند به معنای نقض آشکار قانون طبیعت، قوانین مرتبط با حقوق بشر و محیط زیست و توهین و تجاوز نسبت به بشریت و حقوق آنها تلقی گشته و مورد برخورد جدی و حقوقی قرار گیرد.

ضروری است؛ آموزش و اطلاع رسانی مستمر و موثر در این رابطه و احترام و رعایت ” حقوق حیوانات و منع هر گونه حیوان آزاری” در سرفصل اصلی نظام آموزشی دانش آموزان،دانشجویان و فرهنگ سازی عموم شهروندان و مسئولان  در رسانه ها و مراجع علمی، فرهنگی، دانشگاهی، مدیریتی و تقنینی کشور قرار گیرد و بر آموزش، نظارت، حفظ و اجرای حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات و تضمین رعایت آنها نیز در جامعه تاکید گردد.

آموزش و فرهنگ سازی گسترده، مستمر و همه جانبه نسبت به محیط زیست و حقوق حیوانات، تدوین و تصویب نظام جامع حقوق حیوانات، تعامل مستمر و دو جانبه بین گروههای مردم نهاد و فعالان محیط زیست و دیده بان حقوق حیوانات و بر طرف کردن خلاء ها و نارسائی های مشهود و متعدد موجود در نظام حقوقی و تقنینی مربوط به محیط زیست و حقوق حیوانات، با استفاده از دانش حقوقی و کارشناسی حقوقدانان،دانشگاهیان، قضات و وکلای دادگستری مربوطه، همراه با ایجاد مدیریتی هماهنگ و کارآمد در حوزه های مزبور، در راستای توسعۀ پایدار منطقه و کشور و حفاظت از حقوق محیط زیست، حقوق حیوانات و حیات وحش ایران، دستاوردهای غیرقابل انکار و مهمی را نسبت به حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات با خود ، به همراه خواهد داشت….

* وکیل پایه یک دادگستری

واحد مطالعات محیط زیست موسسه حقوقی و بین المللی زمانی

پی نوشت ها و منابع:

1. http://www.tabnak.ir/fa/news/492829
2. http://www.tabnak.ir/fa/news/492926
3.  http://arw.ir/?p=61986
4. http://rooznamehrasmi.ir/Laws/ShowLaw.aspx?Code=964
5. محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، نظام حقوقی حیوانات در ایران، چالش ها، نیازها و ضرورتها، اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات در ایران، سازمان حفاظت از محیط زیست،  ۲۰/۶/۱۳۹3http://khabaronline.ir/detail/374924/weblog/zamanidarmazari:
6. همان.
7. حاشیه های جالب اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات : http://www.khabaronline.ir/detail/374924/weblog/zamanidarmazari

___________________

نخستین همایش تخصصی حقوق حیوانات، حیوان آزاری و خلاء قانونی در برخورد با آزار حیوانات برگزار شد/ به مناسبت ۲۰ شهریور، روز مبارزه با خشونت علیه حیوانات

حاشیه های جالب اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات

هشدار یک حقوقدان نسبت به تخریب محیط زیست و کشتار گستردۀ پرندگان مهاجر در فریدونکنار